________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાજકોટ શહેરની ૨૬મી જાન્યુ. ૧૯૩૯ ની સાંજે સાડાચાર વાગ્યે સાંગળવાચોકમાં વીજળી-વિરોધક સરઘસનું આયોજન થયેલ તેમાં ૫૦ જેટલી બહેનો સામેલ થઈ હતી અને જ્યારે આ સરઘસ સભાના સ્વરૂપે પરિવર્તિત થયું ત્યારે 300 સ્ત્રીઓએ ભાગ લીધેલો. '
રાજકોટ શહેરમાં દાણા ચોકમાં બહેનોની એક સભા ભરાઈ હતી અને બહેનોએ ભાષણ કર્યા હતાં. એ સમયે સભામંચ ઉપરથી પાંચ સૈનિકોને પકડી ચોટીલા લઈ જવામાં આવ્યા હતા અને લડતને સંપૂર્ણપણે દાબી દેવા પ્રેસ રિપૉર્ટરો, ફોટોગ્રાફરો અને ગામના બીજા પ્રતિષ્ઠિત શહેરીઓ ઉપર નોટિસો બજાવવામાં આવી. આમ રાજય તરફથી દમનનો દોર છૂઢો મૂકવામાં આવ્યો હતો.
ચીભડા ગામની સભામાં બહેનોને કાયદાનો ભંગ કરવા તૈયાર રહેવાનું જણાવાયેલ અને ચીભડા ગામે . ૩૧મી જાન્યુ.એ એક કૂચનું આયોજન પર કરવામાં આવ્યું હતું.'
કસ્તૂરબા મણિબહેનનું રાજકોટ આગમનઃ રાજયના વધતા જતા દમનથી કસ્તૂરબાનું હૈયું પીગળી ગયું અને તેથી એઓએ રાજકોટ જવાની જીદ પકડી, આથી એમની તબિયત સારી ન હોવા છતાં કસ્તૂરબાના આગ્રહને ધ્યાનમાં રાખી મણિબહેન સાથે જવાની સંમતિ સરદારે આપી, આથી ૩ જી ફેબુઆરીએ કસ્તૂરબા અને મણિબહેન રાજકોટ પહોંચ્યાં. તરત જ એમના હાથમાં વાલેરાવાળાએ નોટિસ મૂકી : “રાજ્યની હદમાં તમાર દાખલ થવાથી અશાંતિનો ભય રહે છે માટે બે માસ સુધી તમારે રાજકોટની હદમાં દાખલ થવું નહિ.' પરંતુ સ્ટેશન એજન્સીની હદમાં હોઈ એમના સ્વાગત માટે આવેલા લોકોએ હર્ષોલ્લાસના પોકારો વચ્ચે એમનું સરઘસ કાઢ્યું. એજન્સીની હદ પૂરી થતાં સરઘસને અટકાવવામાં આવ્યું અને મણિબહેન તથા કસ્તૂરબાને ગિરફતાર કરી સણોસરા ગામે લઈ જવાયાં અને ત્યાં એમને દરબારી ઉતારામાં રાખવામાં આવ્યાં. આ કહેવાતો દરબારી ઉતારો આવાવર નાનું મકાન હતું. ત્યાં એમને નજરકેદ રાખવામાં આવ્યાં, જેમાં એમને સૌથી વધારે અગવડ પડે એવી વ્યવસ્થા રાખવામાં આવેલ. આ અંગે મણિબહેને બાપુને પત્ર દ્વારા જાણ કરેલ.
થોડા સમય પછી સણોસરામાંથી કસ્તૂરબાને ખસેડી અલગ જગ્યાએ લઈ જવામાં આવ્યાં. આથી મણિબહેન ઉપવાસ ઉપર ઊતર્યા અને એમણે સત્તાવાળાઓને જણાવ્યું કે “બાને આવી રીતે એકલાં રાખ્યાં છે એની સામે મને વાંધો છે. મને અથવા બીજી જાણીતી બહેનને બાની સાથે રાખવામાં નહિ આવે ત્યાં સુધી હું જમવાની નથી.
શ્રીમણિબહેનના આ નિર્ણયની જાણ થતાં બીજા કેદીઓ પણ ઉપવાસ ઉપર ઊતર્યા, આથી બે દિવસ પછી ૧૧મી ફેબ્રુઆરીએ મણિબહેન અને કસ્તૂરબાને ત્રંબાના ગેસ્ટહાઉસમાં રાખવામાં આવ્યાં અને એમની તહેનાતમાં એક નર્સ રાખવામાં આવી.
એક બાજુ રાજ્ય તરફથી કસ્તુરબા અને મણિબહેન તરફ અયોગ્ય વર્તન દાખવવામાં આવતું હતું ત્યારે રાજકોટની બહેનો રોજ સાંગળવાચોકમાંથી પ્રભાતફેરી કાઢતી અને એ ઉપરાંત પરિષદનાં તમામ કાર્યોમાં ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લેતી હતી, તો રાજય તરફથી પણ દમનનો એવો જ દોર છૂટો મૂકવામાં આવ્યો હતો. ત્યારબાદ લડતને ઉગ્ર બનાવવા મૃદુલાબહેન પણ રાજકોટ આવ્યાં. એમને કસ્તૂરબા અને મણિબહેનની સાથે રાખવામાં આવ્યાં.
- રાજકોટની સ્ત્રીઓએ કસ્તૂરબા સામેના વર્તન બદલ વિરોધ નોંધાવ્યો. તા. ૧૧મી ફેબ્રુઆરીએ સરમુખત્યાર જયાબેન શુક્લ, જયકમલાધારીનાં માતુશ્રી કમલાબહેનશ્રી અને બીજે દિવસે સરમુખત્યાર શ્રીમતી શકરીબાઈ હીરાણીની ધરપકડ કરવામાં આવી. રાજયના દમનના ભાગરૂપે અગણિત ધરપકડો શરૂ કરી સાથે સાથે સભા નહિ ભરવા દેવા માટે આઝાદચોક, ગાંધીચોકમાં પાણી છાંટવાનો તેમજ દરબારગઢ ઉપરથી પિકેટિંગ કરતી વ્યક્તિઓને પકડવાનો સીલસીલો ચાલુ રખાયો.૨૩ બીજી વખત પણ રાજકોટની બહેનોને મણિબહેન અને મૃદુલાબહેન તથા કસ્તૂરબાનો ટેકો મળી ગયો અને એઓએ હૃદયપૂર્વક નેતૃત્વ પૂરું પાડ્યું.
ન પથિક જૂન-૧૯૯૦ + ૧૧
For Private and Personal Use Only
