Pathik 1997 Vol 37 Ank 09

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 6

-
-
--
--
-
ત્રણ કુંવરો હતા; (૧) અજાજી, (૨) જસાજી અને (૩) વિભાજી. એમાં અજાજી ભૂચરમોરીના યુદ્ધમાં વીરગતિ પામ્યા ત્યારે જસાજી નવાનગર(જામનગર)ની ગાદીએ બેઠા અને પોતાના નાના ભાઈ વિભાજીને કાલાવડનો કિલ્લો આપ્યો. પછી વિભાજીએ સરધાર તાબાનાં ગામો કે જે વાઘેલા પાસે હતાં તે જીતી લીધાં.
આ રીતે સરધાર વિભાજીના હાથમાં આવ્યું. આ વિભાજી ઈ.સ. ૧૬૩૫ માં અવસાન પામ્યા પછી એમના કુંવર મહેરામણજી ૧ લા ગાદીએ બેઠા, પછી સાહેબજી અને એમના પછી બામણિયાજી ગાદીએ બેઠા. એઓ મિયાણા લોકો ઢોર વાળી જવાથી એની પાછળ પડ્યા અને નાકાબંગવીર આગળ એઓ ઈ.સ. ૧૬૯૪ માં મરાયા. બામણિયાજીના મરણ પછી મહેરામણજી રજા ગાદીએ બેઠા.
મહેરામણજીએ જૂનાગઢ પાસેથી રાજકોટ નજીકનાં ઘણાંખરાં ગામો જીતી લીધાં, પરંતુ ઈ.સ. ૧૭૨૦ માં જૂનાગઢના નાયબ ફોજદાર માસૂમખાને (સુજાતખાને) રાજકોટ ઉપર ચડાઈ કરી જીતી લીધું. માસૂમખાને રાજકોટ તથા સરધારનાં ફોજદારની જગ્યા મેળવી. એણે ઈ.સ. ૧૭૨૨ માં રાજકોટનો કિલ્લો બાંધ્યો. એ વખતે એણે રાજકોટનું નામ માસૂમાબાદ રાખ્યું. એણે ૧૭૩ર સુધી રાજકોટમાં રાજય ચલાવ્યું.
મહેરામણજી ર જાના પાટવીકુંવર રણમલજીએ માસૂમખાનને મારી નાખીને રાજકોટ જીતી લીધું. પછી લાખોજી આવ્યા. એમના પુત્ર મહેરામજી ૩ જાએ ઈ.સ. ૧૭૮૨ માં પ્રવીણસાગર નામે કાવ્યશાસ્ત્રનો એક ગ્રંથ હિંદીમાં રચ્યો. પછી ક્રમશઃ રણમલ્લજી ૨ જા, સૂરાજી, મહેરામણજી ૪ થી, બાવાજીરાજ (૧૮૬૨ થી ૧૮૯૦), લાખાજીરાજ (૧૮૯૦ થી ૧૯૩૦), પછી ધર્મેન્દ્રસિંહજી ૧૯૪૦ સુધી અને છેલ્લે પ્રદ્યુમ્નસિંહજી ૧૯૪૦ થી ૧૯૪૭ સુધી રાજકોટની ગાદીએ હતા.
આ લઘુનિબંધમાં મેં રાજકોટના બે રાજવીઓ (બાવાજીરાજ અને લાખાજીરાજ)ના કાયદાઓ અને રાજવીઓના પ્રજા પ્રત્યેના પ્રેમને ઉલ્લેખવાનો નમ્ર પ્રયત્ન કર્યો છે.
બાવાજીરાજ (ઈ.સ. ૧૮૬૨ થી ૧૮૯૦) રાજકોટની ગાદીએ હતા તેમણે ગરાસદારોના હિત માટે, ગરાસિયાઓ લગ્નમાં ખર્ચ ઓછું કરે એ માટે એક કમિટી બનાવી. એ કમિટીએ સૂચવ્યું કે ગરાસિયાએ પોતાની વાર્ષિક પેદાશ થતી હોય તેના ૧૩ ભાગનો જ લગ્નમાં ખર્ચ કરવો.*
બાવાજીરાજની રાજપૂતભાઈઓ માટે કેટલી લાગણી ! આ લોકો લગ્નમાં ખોટા ખર્ચાઓ કરી પાયમાલ ન થઈ જાય એ માટે આ ધોરણ બનાવ્યું હતું. - રાજકોટમાં ૨૩ મે, ૧૮૬૮ ના રોજ એક જાહેરખબર રાજયે કાઢી કે કૂતરાઓ લોકોને બહુ હેરાન કરે છે તો એને મારી નાખવા અને જેટલા કૂતરાઓ મારવામાં આવે તેનું અઠવાડિક પત્ર મોકલતા રહેવું. આ જાહેરાત જોતાં એક તરફ દેખાય છે કે રાજાને પ્રજાની અગવડનો ખ્યાલ છે, તો બીજી બાજુ કૂતરાં જેવાં નિર્દોષ પશુ પ્રત્યેનો પ્રેમ દેખાતો નથી, એ નોંધવા જેવી બાબત છે.
ઈ.સ. ૧૮૭૫ માં હાલાર પ્રાંત આજમ મહેરબાન આસિસ્ટન્ટ પોલિટિકલ એજન્ટના શેરાને અનુસરીને એક સકર્યુલર કાઢવામાં આવ્યો કે રાજયના કોઈ પણ સ્થળેથી શિલાલેખ સિક્કાઓ કે પુરાતન વસ્તુઓ મળે તો એને વ્યક્તિગત સાંચવી ન રાખવી, કારણ કે એનો ત્યાં કોઈ ઉપયોગ નહિ થાય, એના ઉપરથી જૂનો ઇતિહાસ અને ખૂટતી વિગતો મળે છે માટે એમણે તરત જ રાજ્યને મોકલી આપવાં. આ બાબત રાજકોટના રાજવીનો ઐતિહાસિક બાબતો પ્રત્યેનો રસ હોવાનું બતાવે છે.
ઈ.સ. ૧૮૯૫ માં એક શેરો પ્રસિદ્ધ કર્યો કે ઊભા મોલમાં પરવાનગી વિના શિકાર માટે ન ઘૂસવું, મોર અગર પવિત્ર પશુપક્ષીઓનો શિકાર ન કરવો, ગામની અંદર કે વસ્તીની નજીક શિકાર ન કરવો. આ સાથે સાથે શિકાર કરવા માટે વાર્ષિક ફી રૂ.૧૫ અને માછલાં મારવા રૂ.૧૦ ફી રાખી હતી. જો કોઈ પરવાના વગર શિકાર કરતાં પકડાશે તો ૨ મહિનાની સજા અને રૂ. ૨૦૦ દંડ કરવામાં આવશે. આ બાબત એમ બતાવે છે કે આનાથી કદાચ શિકાર ઉપર નિયંત્રણ મૂકી શકાયું હશે. સાવ બંધ તો નહિ, પરંતુ નિયંત્રણ રાખ્યું છે.
પથિક # જૂન-૧૯૯ % ૩