Pathik 1997 Vol 37 Ank 09

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 9

-
-
-
રાજકોટમાં હિંદુધર્મસભા સ્થાપવામાં આવી હતી. પછી લાખાજીરાજને થયું કે એ માત્ર હિંદુ માટે જ છે, તેથી એમણે અખિલહિંદુ ધર્મસભા સ્થાપવા વિચાર્યું હતું. અંતે એને બદલે પ્રજા પ્રતિનિધિસભાની સ્થાપના કરી હતી, જેમાં સાત વિભાગો હતા : ૧, ખેતી, ૨. મજૂરી, ૩. વેપાર-ઉદ્યોગ, ૪, ધર્મ, ૫. સુધરાઈ, ૬, કલા અને શિક્ષણ, ૭. ધારામંડળ, જેના પ્રમુખ ગોરધનદાસ લાધાભાઈ હતા.
રાજકોટ પ્રજાપતિનિધિસભાના અને બીજા શહેરી વર્ગના પ્રતિનિધિઓના બનેલા મંડળને રાજકોટ શહેર સુધારાઈનો વહીવટ સોપ્યો હતો. એમણે આરોગ્ય, પડતર જમીન સુધારણા માટે અને અનાજ શાકભાજી મીઠાઈમાં ભેળસેળ ન થાય એ માટે દેખરેખ રાખવાનું કામ કર્યું હતું. એ કસાઈખાનાની અને શમશાનકબ્રસ્તાનની દેખરેખ રાખતી હતી.
રાજકોટમાં રાજાશાહી હોવા છતાં પ્રજાના પ્રતિનિધિઓ આ બાબતની ચર્ચા કરી નિર્ણયો કરતા હતા; જેમકે રાજકોટ શહેરને કેટલું વધારવું, કેમ વધારવું, કેમ ભાગ પાડવા, રિક્રિયેશન માટે શી સગવડ કરવી, ચોક
ક્યાં કેટલા કેવડા રાખવા, એના રિપોર્ટની પ્રજાપ્રતિનિધિ સભામાં ચર્ચા થયે મંજુર કરી અમલ કરવામાં આવતો હતો.
સરધારના હરિજન લોકોને પીવાના પાણી માટે કેટલીક તકલીફ હતી ત્યારે એમને ગામના પિયાવથી પાણી ભરવાની છૂટ આપી.
રાજકોટમાં ઈ.સ. ૧૯૨૭થી સાઈકલધારો પણ અસ્તિત્વમાં આવ્યો. એ મુજબ ભાડૂતી સાઈકલના પાછલા પૈડે લીલો રંગ લગાડી ધોળા અક્ષરથી ટેકસી RJT NO – લખવું. ખાનગી સાઈકલે પૈડાના પંખા. ઉપર બ્લરંગ લગાડી ધોળા અક્ષરથી ટેક્સી RJT NO – લખવું. સૂર્યાસ્ત પછી લાઈટ રાખવી અને ભાડૂતી સાઈકલો ૧૬ વર્ષથી નીચેની વયના છોકરાને ભાડે ન આપવી,
આ લઘુનિબંધની ઉપરની બાબતો તપાસતાં અને જોતાં જણાયા વગર રહેતું નથી કે આજની લોકશાહીના અને રાજકોટની રાજાશાહીના કાયદાઓમાં કાંઈ તફાવત હોય; જો કે આ નિબંધમાં બાવાજીરાજ અને લાખાજીરાજ એમ બે રાજવીઓના શાસનકાલને જ સાંકળવામાં આવ્યો છે. ક્યારેક તો એવો ભાસ થાય છે કે આ રાજવીઓએ લોકશાહીના શાસકો કરતાં પણ સારો વહીવટ તેમ સગવડતા પૂરી પાડ્યા હતાં. આ લધુનિબંધમાં લાખાજીરાજ જેવા પ્રજાવત્સલ રાજવીની એક એવી બાબત જોવા મળી કે જે આપણને ન ગમે. એમણે અંગ્રેજોને પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં તનમનધનથી સાથ સહકાર આપ્યો અને અંગ્રેજો જીતે એ માટે રાજકોટમાં પ્રાર્થના-સભાઓ પણ જાહેર રજા રાખી યોજી હતી. જો આ બાબત આપણે ન નોંધીએ તો ઇતિહાસના વિદ્યાર્થી તરીકે ઊણા ઊતર્યા ગણાઈએ * ઠે. સુભાષ મહિલા કોલેજ, જૂનાગઢ-૩૬OOO૧ પાદનોધ ૧. રાજકોટ સ્ટેટનો એ.ડીએમ. રિપોર્ટ ઈ.સ. ૧૯૧૬, પૃ. ૨૩, ૩૧ ૨. રાજકોટ સ્ટેટનો એ.ડી.એમ. રિપોર્ટ ઈ.સ. ૧૯૧૬, પૃ. ૧૧ 3. Shah Amritlal-The Hind Rajasthan or the Native States of India, Vol. 1
Ahmedabad- A.D. 1891, પૃ. ૧૮૪ ૪. ભટ્ટ ત્રિભુવન પુરુષોત્તમ-સંસ્થાન રાજકોટનો સારસંગ્રહ, ભાગ-૧, રાજકોટ, ઈ.સ. ૧૯૪૨, પૃ. ૧૯૮ ૫. ભટ્ટ ત્રિભુવનપુરુષોત્તમ-સંસ્થાન રાજકોટની ડિરેક્ટરી, ભાગ-૩, રાજકોટ, ઈ.સ. ૧૯૨૯ ૬. ભટ્ટ ત્રિભુવનપુરુષોત્તમ-સંસ્થાન રાજકોટની ડિરેકટરી, ભાગ-૨, રાજકોટ, પૃ. ૧૩૦ ૭. રાજકોટ ડિરેકટરી ભાગ-૩, પૃ.૨૦
૮. રાજકોટ ડિરેકટરી ભાગ-૪, પૃ. ૩૩૭. ૯. રાજકોટ સ્ટેટનો એ.ડી.એમ. રિપોર્ટ ઈ.સ. ૧૯૨૬, પૃ. ૧૧
આ લઘુનિબધ રાજકોટ ખાતે સૌરાષ્ટ્ર કચ્છ ઇતિહાસ પરિષદમાં ફેબ્રુ, '૯૭ માં વંચાયો હતો.
( પથિક ** જૂન-૧૯૯૭