________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાઠિયાવાડની બહેનોએ પૂરા જોશ સાથે પોતાના ખમીરને બતાવ્યું. બહેનોએ આંદોલનમાં ભાગ લેવાની શરૂઆત સભાઓ અને સરઘસો દ્વારા કરી, ત્યારબાદ પિકેટિંગ અને પરિષદની અન્ય પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાઈ.
૯ મી નવે. શ્રી ઢેબરભાઈની ધરપકડ થતાં પ્રચંડ હડતાળ પડી અને સરઘસ કાઢવામાં આવ્યું. આ સરઘસ ઉપર લાઠીમાર કરવામાં આવ્યો ત્યારે બહેનો હાજર હતી અને લગભગ ૩૦ જેટલી બહેનોની ધરપકડ કરવામાં આવી. આ બહેનોમાં જડીબહેન જીવરાજ, વ્રજકુંવર હીરાલાલ દોશી, રૂક્ષ્મણીબહેન વગેરેનો સમાવેશ થયો હતો.
ચબૂતરા સત્યાગ્રહ : આઝાદચોકમાં એક ચબૂતરો હતો, જેનો રાજકોટના નેતાઓ એક મંચ તરીકે ઉપયોગ કરતા હતા. એ રાજકીય ચેતના આપનાર અખંડ ઝરો હતો, આથી એ ચબૂતરાના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂકી ત્યાં પોલીસ પહેરો ગોઠવી દીધો, જેઠાલાલ જોશીના શબ્દોમાં ચબૂતરો માત્ર સભાસ્થાન જ નહોતો કે એક જગ્યાએ પ્રતિબંધ મુકાય એટલે બીજે ઠેકાણે ફેરવી નાખે. એ ચબૂતરા સાથે મીઠાં સંસ્મરણો જોડાયાં હતાં. પરિણામે રાજકોટવાસીઓએ ઉગ્ર વિરોધ નોંધાવ્યો હતો. નારણદાસે ચબૂતરાનો કબજો ન મળે ત્યાંસુધી ત્યાં જ ઊભા રહેવાની પ્રતિજ્ઞા કરી. એમની સાથે સત્યાગ્રહમાં પહેનો પણ જોડાઇ. બહેનોએ જુદી જુદી ટુકડીઓ કરી સત્યાગ્રહમાં એક એક કલાક પોતાની ફરજ બજાવી. આખરે ૩૬ કલાક બાદ રાજયે પોલીસને ત્યાંથી ઉઠાવી.
વધતી જતી સ્ત્રીશક્તિને મણિબહેન પટેલ અને મૃદુલાબહેનના આગમનથી વેગ સાંપડ્યો. ૯ મી નવેમ્બરે બધા આગેવાનોને પકડી લીધા પછી રાજકોટમાં લડતનો દોર સંભાળવા માટે મણિબહેન અને મૃદુલાબહેનનું આગમન થયું હતું. એમણે જાગ્રત બહેનોને લડતના પવિત્ર કાર્યમાં કામે વળગાડી અને અઝાદ મેદાનના મંચ ઉપર લાવીને મૂકી.
આઝાદચોકમાં તા. ૧૪-૧૧-૭૮ના રોજ મણિબહેને બહેનોની એક જાહેરસભાનું આયોજન કર્યું. આ સભામાં મોટી સંખ્યામાં બહેનોએ ભાગ લીધો અને એમાં મણિબહેને પ્રેરણાત્મક ભાષણ કર્યું. સાથે સાથે સ્ત્રી જાગૃતિને વધારવા મૃદુલાબહેને બહેનોની છાવણી શરૂ કરી અને એમને તાલીમ આપવાનું ચાલુ કર્યું. રાજકોટન વીજળી કારખાનાના બહિષ્કારનો કાર્યક્રમ ઘેર ઘેર જઈ સમજાવવાનું તથા અમલ કરવાનું કામ બહેનોએ ઉપાડી લીધું, તો બીજી બાજુ સૌ-પ્રથમ વાર દારૂની દુકાનો પર બહેનોએ પિકેટિંગ-કાર્ય શરૂ કર્યું, એ તો સામે રાજય તરફથી ઘણી બહેનોની ધરપકડ કરવામાં આવી.
સરદારનો લડત અંગે પ્રતિભાવઃ રાજ્ય તરફથી થઈ રહેલ દમન સામે સરદારે મુંબઈમાં આપેલ ભાષણમાં જણાવ્યું હતું કે એક દિવસ એવો આવશે કે રાજકોટનો રાજા નમતો આવશે તથા રાજકોટની બહેનો ઉપર જેમણે લાઠીઓ વીંઝાવી છે તે તો રસ્તે પડી ગયા હશે અને એક દિવસ એવો આવશે કે જયારે પ્રજા પાસે સત્તા હશે.
લડત અંગે બાપુનો પ્રતિભાવ : બાપુએ ૧૪ મી નવે. મહાદેવ દેસાઇનો લખેલા પત્રમાં જણાવ્યું કે “રાજકોટનું કોકડું ગૂંચવાયું છે, પણ જયાં સુધી એના ગ્રહ સીધા છે ત્યાં સુધી અવળું લાગતું પણ સવળું બનશે. મણિ પોતાનું પાણી બતાવી રહી છે. એવી દિકરી બીજી ભાળી નથી.”11
ગાંધીજીનો આ પત્ર દર્શાવે છે કે મણિબહેને રાજકોટની લડતમાં કેટલો આગળ પડતો ભાગ લીધો હશે અને સ્ત્રીશક્તિને જાગ્રત કરી હશે.
ગ્રામીણ સ્ત્રીઓમાં આવેલી જાગૃતિ ઃ ગ્રામીણ સ્ત્રીઓમાં જાગૃતિ લાવવા મણિબહેને ગામડાંઓમાં ફરવાની અને બહેનોને સમજાવવાની શરૂઆત કરી. ત્યારબાદ ગ્રામકૂચ માટે બહેનોને તૈયાર કરી. આ સમય દરમ્યાન સરલાબહેન કે જે પાલીતાણાના બહાદુર કાર્યકર્તા શંભુભાઈનાં પતી હતી તેમની પર કોઈ પણ જાતના ગુના વગર હેવાનિયત આચરવામાં આવી. એમણે જણાવેલ કે જયંતીલાલ ફોજદારે હું ચોરેથી જતી હતી ત્યારે
- પશ્ચિક * જૂન-૧૯૯૦ % ૮ )
For Private and Personal Use Only
