Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
द्वितीयाध्यायस्य चतुर्थः पादः
५०५ उदा०-(१) ण्यन्तात्-कुरोर्गोत्रापत्यं कौरव्यः (पिता)। कौरव्यस्य युवापत्यं कौरव्य: (पुत्रः)।
(२) क्षत्रियात्-श्वफलस्य गोत्रापत्यं श्वाफलक:। श्वाफलकस्य युवापत्यं श्वाफलक: (पुत्रः)।
(३) आर्षात्-वसिष्ठस्य गोत्रापत्यं वासिष्ठ: (पिता)। वासिष्ठस्य युवापत्यं वासिष्ठ: (पुत्र:)।
(४) जित:-बिदस्य गोत्रापत्यं बैद: (पिता)। बैदस्य युवापत्यं बैदः । (पुत्रः)।
(५) इञ्-तिकस्य गोत्रापत्यं तैकायनि: (पिता) । तैकायनेयुवापत्यं तैकायनि: (पुत्र:)।
आर्यभाषा-अर्थ-(ण्यक्षत्रियार्षत्रित:) ण्य-प्रत्ययान्त, क्षत्रियवाची, ऋषिवाची और जित्-प्रत्ययान्त इन गोत्र प्रत्ययान्त प्रातिपदिकों से (यूनि) युवापत्य अर्थ में विहित (अणिजो:) अण और इञ् प्रत्यय का (लुक्) लोप होता है।
उदा०-(१) ण्यन्त-कुरोर्गोत्रापत्यं कौरव्यः (पिता)। कुरु का गोत्रापत्य कौरव्य (पिता) है। कौरव्यस्य युवापत्यं कौरव्य: (पुत्रः)। कौरव्य का युवापत्य कौरव्य (पुत्र) है।
(२) क्षत्रिय-श्वाफलकस्य गोत्रापत्यं श्वाफलक: (पिता)। श्वाफलक क्षत्रिय का गोत्रापत्य श्वाफलक (पिता) है। श्वाफलकस्य युवापत्यं श्वाफलक: (पुत्र:)। श्वाफलक क्षत्रिय का युवापत्य श्वाफलक (पुत्र) है।
(३) आर्ष-वसिष्ठस्य गोत्रापत्यं वसिष्ठः (पिता)। वसिष्ठ ऋषि का गोत्रापत्य वासिष्ठ (पिता) है। वासिष्ठस्य युवापत्यं वासिष्ठः (पुत्रः)। वासिष्ठ ऋषि का युवापत्य वासिष्ठ (पुत्र) है।
(४) त्रित-बिदस्य गोत्रापत्यं बैद: (पिता)। बिद का गोत्रापत्य बैद (पिता) है। बैदस्य युवापत्यं बैद: (पुत्रः)। बैद का युवापत्य बैद (पुत्र) है।
(५) इन-तिकस्य गोत्रापत्यं तैकायनि: (पिता)। तिक का गोत्रापत्य तैकायनि (पिता) है। तैकायनेर्युवापत्यं तैकायनि: (पुत्र:)। तैकायनि का युवापत्य तैकायनि (पुत्र) है।
सिद्धि-(१) कौरव्यः । कुरु+ण्य। कुरु+य। कौरु+य। कौरो+य। कौरव्+य। कौरव्य+सु। कौरव्यः । कौरव्य+इञ् । कौरव्य+० । कौरव्य+सु। कौरव्यः ।
यहां कुरु प्रातिपदिक से कुर्वांदिभ्यो ण्यः' (४।१।१५१) से गोत्रापत्य अर्थ में ‘ण्य' प्रत्यय और इससे 'अत इञ् (४।१।९५) से युवापत्य अर्थ में इञ्' प्रत्यय होता है। इस सूत्र से इस इञ्' प्रत्यय का लुक् (लोप) हो जाता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org