Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar

View full book text
Previous | Next

Page 574
________________ द्वितीयाध्यायस्य चतुर्थः पादः ५३३ 'आम्प्रत्ययवत् कृञोऽनुप्रयोगस्य' ( १ । ३ । ६३ ) से अनुप्रयुक्त 'कृ' धातु से आत्मनेपद और 'लिटस्तझयोरेशिरेच्' (३/४/८२ ) से 'त' के स्थान में 'एश्' आदेश होता है। 'उरत्' (७/४/६६ ) से अभ्यास के 'झ' को 'अ' और 'कुहोश्चुः' (७/४/६२) से अभ्यास के 'क्' को 'च्' आदेश होता है। (२) ऊहांचक्रे - ऊह वितर्के (भ्वा०आ० ) । पूर्ववत् । आपः सुपश्च (२४) अव्ययादाप्सुपः । ८२ । प०वि०-अव्ययात् ५।१ आप्-सुपः ६।१। स०-आप् च सुप् च एतयोः समाहार आप्सुप्, तस्य-आप्-सुपः (समाहारद्वन्द्वः) । अनु० - लुग् इत्यनुवर्तते । अन्वयः - अव्ययाद् आप्सुपो लुक् । अर्थ::-अव्ययाद् उत्तरस्य आप: सुपश्च प्रत्ययस्य लुग् भवति । उदा०- ( १ ) आप:-तत्र शालायाम् । यत्र शालायाम् । (२) सुपः कृत्वा । हृत्वा । आर्यभाषा-अर्थ- (अव्ययात्) अव्यय से परे (आप्-सुपः) आप् और सुप् प्रत्यय का (लुक्) लोप होता है। उदा० -(१) आप्-तंत्र शालायाम् । उस शाला=घर में । यत्र शालायाम् । जिस शाला=घर में। (२) सुप्-कृत्वा । करके। हृत्वा । हरण करके । सिद्धि-तत्र । तत्र+टाप् । तत्र+आप् । तत्र+। तत्र+सु । तत्र । यहां 'तत्र' शब्द की 'तद्धितश्चासर्वविभक्ति:' ( १ । १ । ३८ ) से अव्यय संज्ञा है । यहां तत्र शब्द का स्त्रीलिङ्ग शाला शब्द के साथ समानाधिकरण भाव होने से स्त्रीलिङ्ग की विवक्षा में 'अजाद्यतष्टाप्' (४/१/४) से 'टाप्' प्रत्यय होता है। इस सूत्र से 'टाप्' (आप) प्रत्यय का लोप हो जाता है। ऐसे ही - यत्र शालायाम् । (२) कृत्वा । कृ + क्त्वा । कृ+त्वा । कृत्वा+सु। कृत्वा+0। कृत्वा । यहां 'डुकृञ् करणे' (तना० उ०) धातु से 'समानकर्तृकयोः पूर्वकाले ( ३/४/२१) सेक्त्वा प्रत्यय है । क्त्वातोसुन्कसुनः' (१ । २ । ४० ) से क्त्वा प्रत्ययान्त शब्द की अव्यय संज्ञा है। इस सूत्र से सुप् (सु) प्रत्यय का लुक् होता है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590