Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar

View full book text
Previous | Next

Page 569
________________ ५२८ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् सिद्धि-(१) अघ्रात् । घ्रा+लुङ् । अट्+घ्रा+च्लि+ल। अ+घ्रा+सिच्+तिम् । अ+घ्रा+o+त् । अघ्रात्। यहां 'घ्रा गन्धोपादाने (भ्वा०प०) धातु से सामान्य भूतकाल में लुङ्' (३।२।११०) से 'लुङ्' प्रत्यय है। लि लुङि' (३।२।४३) से चिल-प्रत्यय और ले: सिच् (३।२।४४) से चिल' के स्थान में सिच्' आदेश है। इस सूत्र से सिच्' प्रत्यय का लुक्' होता है। (२) अघ्रासीत् । घ्रा+लुङ्। अट्+चिल+ल। अ+घ्रा+सिच्+तिप्। अ+घ्रा+इट्+ स्+ईट्+त। अ+छास्+ई+त्। अघ्रासीत् । यहां यमरमनमातां सक् च (६ ॥३१७३) से धातु को सक्' आगम होता है। 'आर्धधातुकस्येड्वलादे:' (७।३।३५) से सिच् को इट् आगम, 'अस्तिसिचोऽप्रक्त (७।३।९६) से त्-प्रत्यय को ईट्' आगम और 'इट ईटि' (७/२/२८) से सिच् के स् का लोप होता है। यहां विकल्प पक्ष में इस सूत्र से 'सिच्' का 'लुक' नहीं हुआ। (२) अधात्, अधासीत् । 'धेट् पाने (भ्वा०प०)। (३) अशात, अशासीत् । 'शो तनूकरणे (दिवा०प०)। (४) अच्छात्, अच्छासीत् । छो छेदने (दिवा०प०)। (५) असात, असासीत् । षो अन्तकर्मणि' (दिवा०प०)। त+थास् (२१) तनादिभ्यस्तथासोः ।७६ । प०वि०-तन-आदिभ्य: ५।३ त-थासो: ७।२। स०-तन आदिर्येषां ते तनादय:, तेभ्य:-तनादिभ्यः (बहुव्रीहिः)। तश्च थास् च तौ तथासौ, तयो:-तथासो: (इतरेतरयोगद्वन्द्वः)। अनु०-लुक्, सिच:, विभाषा इति चानुवर्तते। अन्वय:-तनादिभ्यो सिचो विभाषा लुक् तथासोः । अर्थ:-तनादिभ्यो धातुभ्य उत्तरस्य सिच्-प्रत्ययस्य विकल्पेन लुग् भवति, त-थासो: प्रत्यययोः परत: । उदा०-(त)-अतत, अतनिष्ट । असात, असनिष्ट । (थास्)-अतथा:, अतनिष्ठाः । असाथा: । असनिष्ठाः । आर्यभाषा-अर्थ-(तनादिभ्यः) तन आदि धातुओं से परे (सिच:) सिच्-प्रत्यय का (विभाषा) विकल्प (लुक) लोप होता है (त-थासो:) त और थास् प्रत्यय परे होने पर। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590