Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar

View full book text
Previous | Next

Page 558
________________ द्वितीयाध्यायस्य चतुर्थः पादः ५१७ उदा० - तिकस्य गोत्रापत्यं तैकायनि:, कितवस्य गोत्रापत्यं कैतवायनिः । तैकायनयश्च, कैतवायनयश्च ते - तिककितवा: । वङ्खरस्य गोत्रापत्यं वाङ्खरि: । भण्डीरथस्य गोत्रापत्यं भाण्डीरथि: । वाड्खरयश्च भाण्डीरययश्च ते वखरभण्डीरथा: । तिककितवा: । वङ्खरभण्डीरथाः । उपकलमकाः । पफनकनरकाः। बकनखगुश्वपदपरिणद्धा: । उब्जककुभाः । लङ्कशान्तमुखाः। उरसलङ्कटा: । भ्रष्टककपिष्ठलाः । कृष्णाजिनकृष्णसुन्दराः । अग्निवेशदासेरकाः। इति तिककितवादयः । आर्यभाषा - अर्थ - (द्वन्द्वे ) द्वन्द्व समास में (बहुषु ) बहुत अर्थों में वर्तमान (तिककितवादिभ्यः) तिक आदि और कितव आदि प्रातिपदिकों से (गोत्रे ) गोत्रापत्य अर्थ में विहित प्रत्यय का ( लुक्) लोप होता है, यदि (तन-एव) उसी गोत्रापत्य प्रत्यय से बहुत अर्थ का कथन किया गया हो। उदा० - (१) तिकस्य गोत्रापत्यं तैकायनिः । तिक ऋषि का पौत्र तैकायनिः ' कहाता है । कितवस्य गोत्रापत्यं कैतवायनिः । कितव ऋषि का पौत्र 'कैतवायनिः' कहाता है । तैकायनयश्च कैतवायनयश्च ते तिककितवा: । तिक ऋषि और कितव ऋषि के बहुत पौत्र 'तिककितवा:' कहाते हैं। (२) वङ्खरस्य गोत्रापत्यं वाङ्खरि: । वखर ऋषि का पौत्र 'वाङ्खरि: ' कहाता है । भण्डीरथस्य गोत्रापत्यं भाण्डीरथि: । भण्डीरथ ऋषि का पौत्र 'भाण्डीरथि: कहाता है। वाङ्खरयश्च भाण्डीरथयश्च ते वखरभण्डीरथा: । वखर ऋषि और भण्डीरथ के ऋषि के बहुत पौत्र 'वखरभण्डीरथाः' कहाते हैं। सिद्धि - (१) तिककितवा: । तिक+ङस् + फिञ्+सु । तैक+आयनि+सु। तैकायनिः । कितव+ङस्+फिञ्+सु। कैतव + आयन+सु। कैतवायनिः । " यहां तिक और कितव प्रातिपदिक से गोत्रापत्य अर्थ में तिकादिभ्यः फिञ् (४/१/१५४) से फिञ्' प्रत्यय है। इनके द्वन्द्व समास में बहुत पौत्रों की विवक्षा में इस प्रत्यय का इस सूत्र से लुक् हो जाता है। (२) वङ्खरभण्डीरथा: । यहां वङ्खर और भण्डीरथ प्रातिपदिक से गोत्रापत्य अर्थ में 'अत इञ्' (४ | १।९५ ) से 'इञ्' प्रत्यय होता है। इनके द्वन्द्व समास में बहुत पौत्रो की विवक्षा में इस सूत्र से इस प्रत्यय का लुक् हो जाता है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590