Mahapurana Part 1

Author(s): Pushpadant, P L Vaidya
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 517

VI. 8 ]
कुह इत्यादि ककुभोऽपि, आभीरी रगती भिन्नपंचमी चेति त्रिभिर्भाषाभिः; सं च लिउ संचलितो युक्तः. 13 सुइ ली ण उं श्रुत्यनुप्रविष्टः 14 म णे त्या दि मनोहरारामकृति मल्लकृतिः डोवकृतिः गोंडकृतिरित्येवमादयः दावि य उ दर्शिताः.
NOTES
8. 1-2 द हे त्यादि — दश चतुभिर्गुणिताश्चत्वारिंशत्संख्या समुदितानां भाषाणां भणिता तथा षडपि विभाषाः; 36 ए यार हे त्यादि - एकादशा एकविंशति षड्जादिग्रामत्रये प्रत्येकं, सप्त सप्त मूर्च्छना इत्येकविंशति, मूच्छंति उच्छ्रयमुन्नति लभन्तेश्चरा (?) आभ्य इति मूर्च्छना, उत्तरमंद्रा उत्तरायता रजनी अश्वक्रांता सौवीरी कालोपनता सुमध्यमाः पौरवीत्यादयः 4 ए क्कु णे त्या दि-स्वरस्य तननात्प्रयोगविस्तारात्तानाः अग्निष्टोमराजसूय-अश्वमेध-वाजपेयादियज्ञनामानस्वहा (?) नेयपुण्योत्पन्ने, ते च प्रतिग्राममेकोनपंचाशद्भेदाः प्रतिपत्तव्याः, तथा हि सप्ततंत्रीवीणायां प्रत्येकमेकैकतंत्र्या सप्त सप्त स्वराणां तननात्सप्तसप्तगुणिना एकोनपंचाशद्ग्रामे तथा मध्यमग्रामादावपि उक्तं च-साप्त ? ) श्चर्यं च सप्तानामेकैका भजते यतः । अत एकोनपं नाशत्के (?) त्पाठे सहोदिताः ॥ 5a संजोय ता णु तथा हि षड्जग्रामे सप्तस (?) नानां षाडवोडंबिता, काकलि अंतरं काकल्यंतरं; स्वरसंयोगे सति पंचत्रिसप्त योगताना भवंति, एवं मध्यमग्रामेऽपि; 7a ते र हे त्या दि त्रयोदशाविधं शीर्ष प्रनर्तितं प्राकृतशीर्षं च (?) ज्यंते. 7b तथा षट्त्रिंशदृष्टिभिर्युक्तमेतच्च प्रागेव व्याख्यातं. 8aण व ता र उ नव ताराकर्माणि । तदुक्तं - भ्रमणं चलनं पातो वलनं संप्रवेशनं । विवर्तनं समुद्गतं निष्कामः प्राकृतं तथा ॥ 86 अट्ठ वीत्यादि अष्टौ परिचिता दर्शन गतयः; उक्तं च- सम्म सप्पनुवृत्तं च आलोकित प्रलोकितोल्लोकितेरवलोकित (?) सा तिर्यक्. (?) 96 णं देत्यादि - नवनंदास्तत्प्रकारं पुइ (?) पक्ष्मपटकर्म दर्शितं उन्मेषश्च निमेषश्च प्रसृतं कुंचितं सततं सस्फुरितं पिहितं सविताडितं. 100 भू सत्त भेय भ्रू सप्तभेदा; 106 छव्विहेत्यादि - तत्र नासा षड्विधा, उक्तं च-नता मंदा विकृष्टा च सोच्छ्वासा सविपूर्णिता । स्वाभाविकी चेति बुधैः षड्विधा नासिकाः स्मृताः ॥ तथा कपोलं षड्विधं क्षामं फुल्लं च पूर्णं च कंपितं कुंचितं सममित्यभिधानात्; तथा अधरः षड्विधः; तदुक्तं विवर्तनं कंपनं च विसर्गो विनिगूहनं । संदष्टकं समुद्राश्च षट्कर्माण्यधरस्य च ॥ 11 सत्त विहुचि व उ सप्तचिबुकं; च उ मुह हु राय कुट्टनं ख (?) रागाः स्वाभाविकप्रसन्नश्च रक्तः समर्थानुरोधतः प्रयोजनवशात्. 116 नव गला नव ग्रीवानृत्यानि उक्तलक्षणानि च उस ट्ठि वि क र ण भाव चतुःषष्टिरपि हस्तभेदाः पताकः कर्तरिमुखः अर्द्धचंद्रः भारालः शुकतुंडः खटकामुखः पद्मकोशः चतु (?) रंघ भ्रमर इत्यादयः. 120 सोलह विहु सर्वहस्तानां षोडशविधं कर्म । तथाहि आकंपनं कर्षणं च उत्कर्षणमथापि च । परिग्रहो निग्रहरच आह्वानं नोदनं तथा । संश्लेषश्चदि (?) योगश्च रक्षणं मोक्षणं तथा । छेदनं भेदनं चैव स्फोटनं मोटनं तथा । ताडनं चेति विज्ञेयं ता (?) ज्ञेः कर्मकराश्रितं; तथाहि सर्वोऽपि हस्तप्रचारस्त्रिप्रकारो भवति, तदुक्तं - उत्तानः पार्श्वराश्वैव तथाधोमुख एव च । हस्तप्रचारस्त्रिविधो नाद्यवृत्तसमाश्रयः ।। च उवि हवि सर्वमपि हस्तकर्म चतुर्विधं भवति, उक्तं च-अपचेष्टितमेकं स्यात् उद्वेष्टितमथापरम् । व्यावर्तितं तृतीयं च चतुर्थं परिवर्तितम् ॥ 126 भु उ दह विहु वि भुजवृत्तमार्गे दशविधोऽपि कृतः, उक्तं च- तिर्यग् ऊर्ध्वगतिश्चैव तथाधोमुख एव च । आविद्धश्च प्रविद्धश्च मंडल: स्वस्तिकं तथा ॥ अजितः क्षुधितश्चैव पृष्ठतश्चेति ते दश. 13a ऊरुस र विहु उरोनृत्यं शरविधं पंचप्रकारं, उक्तं च-नतं समुन्नतं चैव प्रसारित विवर्तिते । तथापसृतमेवं तु पार्श्वकर्मापि पंचधा ॥ 136 पोट्टु वि पाय डि य उ तंति विहु-क्षामं खल्लं च पूर्णं च संप्रोक्तमुदरं त्रिधा । इत्यभिधानात् 14 क डि य लेत्यादि कटीतलजंघाक्रमकमलानि त्रीण्यपि । तत्र कटी तावत्पंचप्रकारा, तथा हि-छिन्नावनिवृत्ता च रेचिता कंपिता तथा । उद्वाहिता चेति कटी नाद्ये वृत्येव पंचधा ॥ तथा जंघा पंचघा । उक्तं च- आवर्तिता अंतः क्षिप्तमुद्राहितमथापि च । परिवृत्तिस्तथा चैव जंघाकर्मापि पंचधा ॥ तथा कम कम लाई पंचधा । उक्तं च- उद्वहितः समचैव तथाग्रतलसंचरः । अंचितः कुंचितश्चैव पादः पंचविधः स्मृतः ।। 156 च ले त्यादि - चला द्वात्रिंशदंगहारा मिता परिच्छिन्ना यत्र करणान्यंगहाराश्च प्रागेव कथितानि. 16a च उरे य य चत्वारो रेचकाः, तदुक्तं पादरेचक एकः स्याद्वितीयः कटिरेचकः । तृतीयः
431