________________
ૐ ક્રોધની અધમતા અને ક્ષમાની મહત્તા.
શ્રી ભવાનભાઇ પ્રાગજી સઘવી
क्रोधाद् भवति संमोहः संमोहात् स्मृतिविभ्रमः । स्मृतिभ्रंशाद् बुद्धिनाशो, बुद्धिनाशात् प्रणश्यति ||
ક્રોધનુ
વિયેગથી અથવા મનગમતી વસ્તુએ નહિ મળવાથી, પ્રિય વસ્તુની પ્રાપ્તિમાં વિઘ્ન કરનાર
ઉદ્ભવસ્થાન દ્વેષ છે. દ્વેષીલે
માણસ ઘણાં જીવને થકવી દે છે, કારણ કે, પ્રાણી ઉપર વ્યક્તિને જે ક્રોધ થાય છે, તે
દ્વેષમાંથી ક્રોધ પ્રગટે છે ત્યારે તે અભિમાની અને છે. અને જ્યારે એની લગામ વાસના પકડે છે ત્યારે તે ગાંડા થઇને નાચવા લાગે છે.
એક જન્મ પત અથવા ઘણાં જન્માન્તરે સુધી તેમના તેમ ચાલુ રહે તે તે પર્વતમાં પડેલ રેખા સમાન છે, એ જ પ્રમાણે વાયુ અને તડકાથી શાષાયેલી પૃથ્વીમાં ચિકાશના નાશ થતાં જે રેખા ઉત્પન્ન થાય છે, તે ખાર માસ સુધી તેમની તેમ રહે છે, અને જ્યારે પાણી ભરાય ત્યારે સરખી થાય છે, એ પ્રમાણે જેને ઉત્પન્ન થયેલા ક્રોધ પોતાની બુધ્ધિથી ક્ષમાદિ ગુણાનુ ચિન્તન કરતાં અથવા ખીજે કોઇ જ્ઞાની મનુષ્ય ક્રોધના ઢાષા કહેતા હાય તે સાંભળીને માસસંવત્સર જેટલા કાળે કરીને શાંતિ થાય તે પૃથ્વીમાં પડેલી રેખા સમાન ગણવી.
આપણે કદી પણ એવા માણુસનું પૂરૂ કયું ન હેાય તેમ જ ઇચ્છયું પણ ન હાય છતાં પણ એવા દ્વેષી માણસો તે એમ સમજતા હાય છે કે, એ અમારા પર ઝેર ઠાલવે છે. ભલેને પછી સામી વ્યક્તિ પ્રેમામૃત રેલાવતી હોય; છતાં દૃષ્ટિમાં જ વિકૃતિ થઇ રહી હાય ત્યાં શું થાય ? મુખ્યત્વે જાતિય સ્વભાવ પ્રમાણે પ્રકૃતિ, વિકૃતિ જન્મે છે.
ક્રોધ ચાર પ્રકારના છે, પર્વત અને પૃથ્વીમાં પડેલી રેખાસમાન, રેતીમાં પડેલી રેખાસમાન અને પાણીમાં પડેલી રેખાસમાન.
પર્વત અને પૃથ્વીમાં રેખા સમાન ક્રોધવાળા જીવા નરક, તિર્યંચગતિમાં વિવિધ દુઃખાને અનુભવતા ઘણા કાળ સુધી ક્લેશ પામે છે. રેતીમાં પડેલી રૈખાસમાન ક્રોધવાળા મનુષ્ય ગતિના ભાગી થાય. અને પાણીમાં પડેલી રૈખાસમાન ક્રેધવાળા દેવ ગતિને પામે છે.
પણ જેઓ ક્રોધ રહિત હાય છે, રૂપે તે નિર્વાણને ચગ્ય છે. માટે વિષ અને અગ્નિ જવાળા જેવા ક્રોધના, હિતાથી એ તે દૂરથી જ ત્યાગ કરવા. ક્રોધ જે ચાર પ્રકારના કહ્યા છે તેમાં પત્થર ઉપર જે રેખા પડેલ છે તે ન સાંધી શકાય તેવી હાય છે, એ રીતે પ્રતિકૂળ શબ્દાદિ અને વસ્તુઓના પ્રસંગથી, પ્રિયવસ્તુના
|
રેતીમાં ઈંડ વગેરે ખેંચવાથી જે રેખા ઉત્પન્ન થાય છે તે પવન વડે પ્રેરાઇને ઘેાડા કાલમાં સરખી થઈ જાય છે. આ પ્રમાણે મનુને કોઇ કારણથી રાષાગ્નિ પેદા થયા હાય તે ચાર મહિને તે છેવટે પશ્ચાત્તાપ વડે સી ચાત તે રાષાગ્નિ એલાઇ જાય છે, તે રેતીમાં પડેલી રેખા સમાન છે, પાણીમાં હાથની આંગળી અથવા દંડ હલાવવામાં આવતાં જે રેખા થાય છે, તે ઉત્પન્ન થતાંની સાથે જ સરખી થઇ જાય છે, એ પ્રમાણે જ્ઞાનીને કઇં કારણ મળતાં રાષ પેદા થાય, પણ પાણીના પરપોટાની જેમજ તે ક્ષણે જ વિલય પામે છેવટે એક પક્ષ રહે, તે પાણીમા પડેલી રેખા સમાન છે.
ખીજા ઉપર રાષ પામેલા જે મનુષ્ય પોતાનાં હૃદયમાં અમ ધારણ કરે છે, પણ તેને સફળ
