________________
કરતા નથી. તે તે ક્રેધાગ્નિથી દાઝતા વિવષ્ણુ મુખવણુ વાળે અને કર્કશ દેખાવવાળા અનીને નિરર્થક તપે છે, ક્રેષ પામેલે જે મનુંથ્ય ખીજાને પીડા કરવા ઈચ્છે છે, તે પહેલા તે તે પાતાનું જ શરીર રોષ રૂપી અગ્નિની જ્વાળા વડે પ્રદીપ્ત કરે છે; પછી કારણ અનુસાર બીજાને તે દુઃખ પેદા કરે અથવા ન કરે. જેમ અજ્ઞાનના દેષથી પોતાની આંગળી સળગાવીને મીજાને સળગાવવાની, ઇચ્છાવાળા મનુન્ય પેાતાને તે પ્રથમ દઝાડે જ છે. પછી
-
બીજાને દઝાડે અથવા ન દઝાડે. એ પ્રમાણે
ક્રોધશીલ મનુષ્યની ખાખતમાં જાણવું.
અસમર્થ એવા ખૂબ રોષ પામીને આક્રેશ કરે તે અવિનીત, અને જેણે ગુરુકુલનુ સેવન કર્યું નથી એવા નિર્દેનીય થાય છે. આવે માણુસ રાજદરબારમાં જાય તે અર્થહાનિ અથવા શરીરડાનિ પામે અને પરલેાકમાં (હુલકા) મનુષ્ય અને તિય ચના ભવને પામે પછી કર્કશ, નિષ્ઠુર, અને કડવી વાણીરૂપ વચનદોષથી રાષવશ થયેલેા મનુષ્ય શસ્ત્ર અથવા દડાદિથી કોઇ પર પ્રહાર કરતા તેના જેવા બળવાન વડે હણાતા કષ્ટદાયક શરીરિવનાશને અનુભવે છે. ચિત્તની કલુષિત અવસ્થા તથા દયાહીનતાને કારણે ઉપાર્જિત કરેલા પાપકર્મના દારૂણ ફળરૂપે વિવશ એવે તે દુર્ગતિમાં જઇને અનેક પ્રકારના છેદન ભેદનાદિ દુઃખા ભાગવે છે.
નિરપરાધીને પોતાના સમપણાના અભિમાનથી આક્રેશ, વધ, બંધનવડે પીડા એવા ઇર્ષાગ્નિથી બળતા દૂર, નિર્દય, પાપાચારી મનુષ્ય નહી જોવા લાયક અને ત્યાગ કરવા લાયક છે. એટલે કે સર્વત્ર નિંદનીય થાય છે. પરલેાકમાં પણ તે નિમિત્તે આક્રેશ, ત્રાસ અને તાડન પીડન વડે સેકડો વ્યાધિ વડે પીડાત
• ક્યાણ : જૈન : ૧૯૫૭ : ૨૫૩ :
નરક, તિર્થં ચ યાનિએમાં દુઃખ મરણને અનુભવતે ઘણાં લાંબા કાળે જ્યારે અશુભ્ર ક્ષીણ થાય છે. ત્યારે જ તે સુખ પામે છે. માટે મેધના દૂરથી જ ત્યાગ કરી ક્ષમાવૃત્તિ પ્રગટાવે.
એટલે જ નિળ પુરૂષોનું મળ ક્ષમા જ છે, અને એ જ ક્ષમા મળવાનાનું પરમ ભૂષણ છે, ક્ષમા દ્વારા સંસારને વશ કરી શકાય છે સાંસારમાં એવું ક્યું કામ છે; કે · ક્ષમા વડે સિદ્ધ ન થઈ શકે ? ક્ષમા દાખવવાથી ગમે તેવે ક્રોધી, દ્વેષી માણસ હશે તો પણ તેનાં મૂળ સ્વરૂપમાં અવશ્ય ફેર પડશે જ. સતાપ રહિત જેની પાસે સુખરૂપ જઈ શકાય એવા સૌમ્ય અને બહુમાન્ય ક્ષમાગુણનું સેવન કરનાર જીવ આ લેકમાં પૂજનીય અને યશસ્વી બને છે. અને પરલેાકમાં પણ મનુષ્યભવ અને દેવ ભવમાં લેાકેાનાં નયનાને પ્રિય મધુરવાણીવાળા તે જીવ તે તે ભવને ચેાગ્ય સુખા ભાગવતા સ્થાન અને પાત્રતાને પામે છે.
પેાતાનાં કાર્યનુ સાધન કરવામાં અધ, અન્યને પીડા આપવામાં કાર્યસિદ્ધિ જોતા તથા ગુણુદેષના વિચાર વગરના કોઇ પણુ મનુષ્ય અજ્ઞાનના કારણે કાપ કરે તે બુધ્ધિવાળાઓએ આ પ્રમાણે વિચાર કરવા, મૂઢતાને કારણે આ બિચારા રોયાગ્નિને પોતે જ સળગાવીને પતગિયું જેમ દ્વીપકમાં પ્રવશે તેમ એના પરિણામી દોષ સમૂહને નહિ જોતા બાપડા પોતે જ તેમાં પ્રવેશે છે; માટે એ રાષના દોષો જાણુતા અને અનુકંપા યુક્ત એવા મારે તેને શાન્ત કરવા જોઈએ. સામા ક્રધ કરવાનું મને શેભતું નથી. વિષમ ભૂમિ પ્રદેશમાં આવી પડેલા આંધળાની જેમ. શેાચનીય પરિસ્થિતિમાં આવી પડેલા આ મનુષ્યને મારે તે ઉપદેશ રૂપી હાથ આપીને ઉપકાર કરવા જોઇએ, પરંતુ
