________________
ધાર્મિક શિક્ષણમાં સાચી પ્રગતિ કયારે? પૂર્વ પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી ગણિવર
*
જૈનસમાજમાં ધાર્મિક શિક્ષણ વિષે મેટા વર્ગોને રસ છે. ઉદારદિલ અનેક સગૃહસ્થા તેની પાછળ હજારો ખર્ચે છે. ઉત્સાહી તથા ભાવનાશીલ કાર્યકરા તથા શિક્ષણપ્રેમી શિક્ષકોના સહકારથી ધાર્મિક શિક્ષણની વૃત્તિ સમાજમાં ચાલુ રહી છે. પણ એ શિક્ષણનુ પરિણામ જોઇએ તેલુ` આશાસ્પદ નથી આવતું, આ માટે ધાર્મિક શિક્ષણને રસપ્રદ, રુચિકર તથા આક બનાવવા માટે કાંઈક કરશું જોઇએ આ ઉદ્દેશથી, ચાલુ વર્ષના વૈશાખ સુદિ. ૪-૫ ના દિવસોમાં ધાર્મિક શિક્ષકનું એક સ`મેલન પાલણપુર મુકામે યાજાયુ હતુ.
આ સમેલનમાં શિક્ષકાને ઉપયોગી માર્ગદર્શન મળી રહે તે હેતુથી, જે પ્રેરક સંદેશ પૂર્વ શ્રીએ તે પ્રસગે માલેલ તે અમે અહિ... પ્રસિદ્ધ કરીએ છીએ, ધાર્મિક શિક્ષણના પ્રચાર માટે કેવળ ધન કે સાધનસામગ્રી ન ચાલે, તે ઉપરાંત તે પ્રચાર પાછળ ઉદ્દામ તથા ધ્યેયલક્ષી ભાવના, ધગશ તથા ધર્માચરણનુ પરિમલ જોઇશે. તે હકીક્ત પૂર્વ શ્રીએ અહિં વિશદતાપૂર્વક સરલ શૈલીએ જણાવી છે. જે સ`કાઇ ધાર્મિક શિક્ષણના પ્રચારકોને મનન કરવા યાગ્ય છે.
छिन्नमूला यथा वृक्ष: गतशिर्षो यथा भटः । धर्मा धनी तद्वत् कियत्काल' ललिष्यति ॥२॥
સુખનું મૂળ છે, એમ જ્યારે કહેવાય છે, ત્યારે તે જાણેલે કે માનેલેાજ ધર્મ નહિ, પણ આચરૅલેજ ધર્મ સમજવાના છે. ધાર્મિક શિક્ષણના વિકાસ જોઈતા હશે, તો ધર્મ એ આચરવાની વસ્તુ છે, કેવળ ભણવાની જ નહિ, એ જાતને નિર્ણય સૌથી પ્રથમ કરવા પડશે.
સુખનુ મૂળ ધન છે, આરોગ્ય છે, દીર્ધાયુષ્ય છે, એ સૌ કાઇ વ્યવહારજ્ઞ સમજી શકે છે. પણ ધન, આરેાગ્ય કે આયુષ્યનું મૂળ શું છે ? તે કેાઈ વિરલ મનુષ્યજ જાણે છે. શાસ્ત્રકારા જણાવે છે કે છેદાયેલા મૂળવાળુ વૃક્ષ કે કપાયેલા મસ્તકવાળા સુભટ જેમ વધુ કાળ ટકી શકતા નથી, તેમ ધહીનના ધન, બળ, સુખ કે આરાગ્ય અધિક સમય ટકી શકતા નથી. ’ ધર્મ એ ધન, આરોગ્ય કે દીર્ઘાયુષ્યનું જ મૂળ છે, એમ નથી પણ સ્વર્ગ કે અપવર્ગના સુખાનું મૂળ પણ તેજ છે. ધ વિના જ સુખી લેખકે કહ્યુ` છે કે થઇ શકાશે કે સદ્ગતિ મેળવી શકાશે, એમ માનવું એજ મેટું અજ્ઞાન છે.
આપણી પાઠશાળાઓમાં ક્રિયાનાં સૂત્રની પ્રથમ પસદ્બેગી કરવામાં આવે છે, તેની પાછળ માટું રહસ્ય છે. એક અંગ્રેજ કવિએ કહ્યું છે કે,
'Education is the haronius development of all our faculties' બીજા એક વિદ્વાન અને વિચારશીલ
The aim of education is not knowledge but action.'
કેળવણીના ઉદ્દેશ માત્ર જ્ઞાન નથી, કિન્તુ ક્રિયા છે. સાચી કેળવણી તે છે કે-જે વડે આપણી બધી શક્તિએના, એક સરખા વિકાસ થાય.
ધર્મના પાયા ઉપરજ આખુ વિશ્વ ટવસ્થિત ચાલી રહ્યુ છે' એમ જ્ઞાની પુરુષાનું દૃઢ મતવ્ય અને પ્રરૂપણ છે. તેથી તે ધર્મને તે માત્ર જાણવાના કે માનવાનો વિષય માનતા
ધામિક કેળવણીના હેતુ પણ તે જ છે.
નથી, કિન્તુ આચરવાના વિષય માને છે, ધધર્મનું શિક્ષણુ કેવળ-શિક્ષણુ ખાતર, ધર્મની
