________________
સંત કબીર
જૈસી કરૈ કરૈ પુનિ તૈસી, રાદ્વેષ નિરુવાં, તામે ઘંટે બઢે રતિયો નહીં, યહિ વિધિ આપુ સમ્હારે. (બી. સા. ૨૬૩) આ જીવનની સાધનાનું મૂળભૂત સોપાન છે. આવી રહેણીયુક્ત જીવન હોય તે જ મનુષ્ય ઊર્ધ્વગામી બની શકે છે. તેથી વાણીનો સંયમ ખાસ આવશ્યક છે.
૨૬
શબ્દ સમ્હારી બોલિયે, શબ્દ કે હાથ ન પાંવ, એક શબ્દ કરે ઔષધિ, એક શબ્દ કરૈ ઘાવ. (બી. સા. ૩૦૪) મધુર શબ્દ ઔષધિરૂપ છે જ્યારે કઠોર શબ્દ ઘા પેદા કરી માનસિક ત્રાસથી પીડિત કરે છે. જિહ્વામાં અમૃત રહેલું છે, વિવેક અને વિચારપૂર્વક વાણીના વ્યવહારથી જીવન સ્વર્ગ સમ સુખરૂપ બની શકે છે.
જિહ્વામે અમૃત બસૈ, જો કોઈ જાનૈ બોલ, વિષ વાસુકિકા ઉતરે, ડ્વિા કરૈ હિલોલ.
વાણીનો સંયમથી વ્યવહારમાં ઉપ્યોગ કરવામાં આવે તો તે સમસ્ત સંસારને અમૃતમય, પ્રેમમય બનાવી શકે છે. વાણી અને વર્તનમાં જ્યારે એકતા સધાય છે ત્યારે મનુષ્યમાં એક પ્રકારની અદ્ભુત શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. તેનાથી અંતરની ચેતના પ્રકટ થાય છે:
પૈઠા હૈ ઘઢ ભીતરે, બૈઠા હૈ સચેત, જબ જૈસી ગતિ ચાહિયે, તબ તૈસી મતિ દેત.
(બી. સા. ૩૩૭) અંતરાત્મા જ્યોતિ સ્વરૂપે સર્વનાં હૃદયમાં વિરાજમાન છે.
