________________
સંત કબીર પડ્યું. સર્વ સુખનાં સાધન પ્રાપ્ત હોવા છતાં પણ દુઃખ થયું, તેમ સર્વને આત્મા સુખસ્વરૂપ હોવા છતાં તથા અન્ય સુખનાં સાધન હોવા છતાં પણ મોહ-કામાદિવશ દુઃખ થાય છે તથા જ્ઞાનીને પણ સુખના સાધનરૂપ જ્ઞાનાદિ હોવા છતાં પ્રારબ્ધથી શારીરિક દુ:ખ ભોગવવું પડે છે. પ્રારબ્ધથી પ્રાપ્ત અસાધ્ય કર્મનું બળ કે બુદ્ધિથી નિવારણ શક્ય નથી. સાધ્ય રોગતુલ્ય પ્રારબ્ધનું નિવારણ થઈ શકે છે. તેથી સર્વ કોઈ પ્રારબ્બાધીન હોવા છતાં અહંકારાદિના નિવારણ માટે પુરુષાર્થ સાર્થક છે. જ્ઞાન તથા મોક્ષ તદનુકૂળ વિચારાદિરૂપ પુરુષાર્થથી સાધ્ય છે. તેથી સત્યાત્મા અવિનાશી સ્વરૂપનો વિચાર કર્તવ્ય છે. ૨૯
જો યહ તત્ત્વ વિચારિ કે, રાખે હિય મેં સોય, સો પ્રાણી સુખ કો લહૈ, દુઃખ ન દરશૈ કોય. ૩૦ જે કોઈ અપરોક્ષ આત્મતત્ત્વનો વિચાર કરી તેનો અનુભવ હૃદયમાં રાખે છે, તે નિત્ય સુખસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે. તેને ક્યાંય પણ દુઃખની વાસ્તવિકતા જણાતી નથી, મનની એકાગ્રતાના અભાવાદિથી ચિત્તમાં અનેક તર્ક ઉભવે છે. તેથી ગુરુને પણ સમજાવવામાં તકલીફ થાય છે, અને તે કદાચ ઊલટું પણ સમજી લે. તેથી આ ત્રીસ દોહાઓમાં નામ, ભજન, પ્રેમાદિ, પૂજાદિના ક્રમથી મનને સ્થિર કરી વિચારને માટે સંક્ષિપ્તમાં ઉપદેશ આપેલો છે. તેથી શિષ્ય અનાયાસ અવશ્ય મુકત – સુખી થાય છે. ૩૦
