________________
૨૯
સદ્ગુરુ કબીર સાહેબ રગ રગ બોલી રામજી, રોમ રોમ રહંકાર,
સહજેહી ધૂન હોત હૈ, સોઈ સુમિરન સાર. નસેનસમાં રામનું રટણ થવું જોઈએ. રક્તના કણોમાંથી પણ રામનામનો અવાજ આવવો જોઈએ. તેનાં સ્પંદનોથી ગેરગ વ્યાપ્ત થવી જોઈએ અને જો તેવી સહજ ધ્યાન-અવસ્થા સર્વમાં રામનાં દર્શનની સ્થિતિ દઢ થાય તો તે સુમિરનની પરાકાષ્ઠા છેઃ
માલા તો કરમેં ફિરે, જીભ ફિરે મુખ માંય,
મનુવા તો દહું દિસ ફિરે, યહ તો સુમિરન નાય. મન જો દશે દિશાઓમાં ભટકતું રહે અને માળા હાથમાં ફરતી રહે અને જીભથી નામોચ્ચારણ થતું રહે તો તે સાચું સ્મરણ નથી. મનની એકાગ્રતા જ સાચું સ્મરણ છે.
સહજેહી ધૂન હોત હૈ, પલ પલ ઘટતી માહિ,
સુરત શબ્દ મેલા ભયા, મુખકી હાજત નહિ. મન સ્થિર થાય તો હૃદયમાં સ્વાભાવિક સહજ ભાવથી નામનો જાપ ચાલ્યા કરે, અને મનની વૃત્તિનું નિજાત્મ સ્વરૂપ સાથે અનુસંધાન થાય ત્યારે મુખથી નામ જપવાની જરૂરત રહેશે નહીં. જેનું મન વાસનારહિત થયેલું છે તેને માટે જપની આવશ્યકતા રહેતી નથી.
વ્યાવહારિક જીવનમાં સત્ય, અહિંસા, અસ્તેય, અકામ, અક્રોધ, લોભતા આવશ્યક છે. તેથી કહ્યું છે કે
સાંચહિ શાપ ન લાગહિં, સાંચહિ કાલ ન ખાય. સાંચહિ સાંચા જે ચલે, તાકો કાહ નશાય.
(બી. સા. ૩૪૩)
