________________
બાલચંદ્રસૂરિનું વસંતવિલાસ મહાકાવ્ય
૧૯ રાજાને સ્પષ્ટ કહ્યું કે રાજાએ ધનના લોભી હાય રાજ્ય કરે. વીરધવળે હસીને તમને ફક્ત એક શહેછે અને તેથી તેમના અધિકારીઓ પણ તેવાજ રજ આપ્યું ત્યારે સંખરાજા તમારા ગુણોની કદર થાય છે અને પોતાની મરજીમાં આવે તેમ સ્વચ્છેદે કરશે અને તમને એક આખા દેશના સુબા બનાવર્તે છે. જો તમે ન્યાયથી વર્તવા, લોભ છોડી દેવા, વશે, મનમાં સંશય રાખીને તમે સંખને તમારા ચાટીયા અને નિંદાર માણસને કાઢી મુકવા ઉપરી રાજા તરીકે નહી સ્વીકારો; તે જ્યારે સંખ અને શાંત સ્વભાવ રાખવા કબુલ કરતા હો તો ખંભાત જીતી લેશે ત્યારે બીજાને સુબાગીરી આપશે. મંત્રી પદ હું લઈશ, એમ વસ્તુપાળે જણાવ્યું. પછી બાર માંડલિક રાજાઓ તેના ડાબા પગ સાથે સેરાજાએ બને ભાઈઓને મંત્રીપદની સુવર્ણ મુદ્રા આપી. નાની સાંકળે બંધાઈ જમીન ઉપર આળોટતા તેના
આ મંત્રીઓ નીમાયાથી વીરધવળના રાજયને સન્મુખ રૂએ છે તે જગજાહેર વાત છે જ્યારે એક ઘણો ઉદય થયો. લાટ દેશના રાજાના તાબે ખંભાત તરફથી અર્ણોરાજના પુત્રોએ માલવાને રાજાને બંદર હતું તે વીરધવલે બળથી કબજે કર્યું હતું.
વચમાં રાખી સંખ ઉપર હુમલો કર્યો અને બીજી ખંભાત ગુજરાતનું સમૃદ્ધિવાન મોટું બંદર હતું, બાજુથી શ્રી ભટે વલોવેલા યુદ્ધ સાગરમાંથી પેદા અને સત્તા અને સમૃદ્ધિનું મોટું ઉપગી મથક થયેલા કાલકૂટ ઝેર જેવું યાદવ રાજા સિંહણ)નું હતું. વિરધવળે વસ્તુપાળને ખંભાતને સુબે નીમે. લશ્કર સામે આવ્યું ત્યારે પ્રચંડ સંખે યાદવરાજાના વસ્તુપાળે ખંભાતમાં પ્રવેશ કર્યો ત્યારે ત્યાંના રહે- આખા સૈન્યને હરાવી ભગાડયું. તમારા મનમાં બરાવાસીઓ અને વ્યાપારીઓએ તેને ઘણે વધાવી બર વિચાર કરજો કે જેની તરવારના ઘાથી વજ લીધો. હલકા મનના ખરાબ અધિકારીઓએ ખંભા- પણ ભાગી જાય છે તેવા શંખરાજા સામે કાણ તમાં ઘણી ગેરવ્યવસ્થા કરેલી તે વસ્તુપાળના વખતમાં ટકી શકશે ? તમે તેની આંખમાં આવે ત્યાર પહેલાં દુર થઈ અને ખંભાતની ગુમાવેલી જાહેરજલાલી નાશી છૂટે. વાણિયાના નાશી જવાથી કંઈ શરમાવા ફરીથી ઉદય પામી. તેણે દરેક ધર્મવાળાઓને અન્ન જેવું છે નહી તમારે તમારા મનમાં જે નિશ્ચય કરો વચ્ચેના દાનથી સન્માન આપ્યું અને તેથી દરેકને હોય તે કરી લે. કારણ કે મર્યાદા મુકેલા સાગમંત્રી પિપિતાના ધર્મને રાગી છે એમ લાગતું. રની જેમ શંખરાજા હવે આ તરફ સત્વર આવે છે.” કાવ્ય સાહિત્યને તે ઘણો શોખીન હતો અને કવિ- આ સાંભળી વસ્તુપાલની ભ્રકુટી ક્રોધથી ધમધમી એને તેણે એટલું બધું ધન આપ્યું કે મુંજ અને રહી હતી છતાં પિતાનો ક્રોધ દબાવી હસીને મંત્રીએ ભેજના લાંબા સમયની કીર્તિ પણ તેના મહે જવાબ આપ્યો કે શંખરાજા જે પ્રમાણે મને મળવા આગળ ઝાંખી પડવા માંડી. એ વખતે વિરધવળ માગે છે તે મુજબ તેને મળવા હું ખુશ છું. મારલુણસાક રાજા સાથે મારવાડના રાજાએ યુદ્ધ કરતા વાડના રાજાઓ મેઘની માફક આવ્યા છે તે જ હતા તે યુદ્ધમાં રોકાયેલો હતો તે વખતે ભરૂચના વખતે તે આવ્યો છે તો તેને ભલે આવવા દો. રાજા સંખે પોતાના રાજ્યના તાબાનું અને પોતે મારી તલવાર તૈયાર છે. તમે કહ્યું કે ચાહમાણ રાજા ગુમાવેલું ખંભાત બંદર પાછું મેળવવા મોટા લશ્કર મને આખો દેશ આપશે તે વાતમાં કંઈ અયોગ્ય સાથે ખંભાત તરફ કૂચ કરી. સંખે નીચે મુજબ નથી. તમે જે બોલ્યા તેને હું એક શુકન માનું સંદેશો પિતાના દૂત સાથે વસ્તુપાલને કહેવડાવ્યો. છું. માંડળિક રાજાઓની પ્રતિમાઓ તેના પગે
વીરધવળ સબળ છે છતાં મારવાડના ઘણા રા- સોનાની સાંકળથી બાંધેલી છે તે વાત ઠીક છે પણ જાઓએ હાલ તેના ઉપર ચડાઈ કરેલી છે અને યાદવ રાજાના કેદખાનામાં તેના પગમાં બેડીઓ કોઈ પણ ઠેકાણે વિરધવળનો જય થતો દેખાતો પડેલી હતી તેથી મને ઘણું દુઃખ લાગે છે. નર્મદાના નથી. ચાહમાન રાજ ભાગ્યેજ અહીં આવે છે માટે કિનારાપર યાદવ રાજાના સિન્યને શંખે હરાવ્યું તે મને ખંભાતમાં પ્રવેશ કરવા દઈ પછી તમે સુખેથી વાત તમે મને કહી પણુ પણ તે કેદ થયા હતા તે
'
પગમાં બેડીઓ
૧. ચાહમાન રાજ ભાર : ન દેખાતે પડેલી હતી તે
