________________
તા. ૧૬-૧૦-૧૯૩૭.
જેન યુગ.
ના
અને બેકારી.
, , લેખકઃમોતીચંદ ગિ. કાપડીઆ.
જૈન સમાજમાં હાલમાં બેકારીને પ્રશ્ર ખાસ ધ્યાન ખેંચી રને એક અગત્યને ધંધે જૈનેના હાથમાંથી લગભગ ચાલી રહે તેવી સ્થિતિએ પહે છે. જૈન ધર્મના અનુયાયીઓ જવાની અણી પર આવી ગયો છે. મેટે ભાગે વણિકવર્ગના હોઈ એનો મુખ્ય આધાર વ્યાપાર એને બદલે અત્યારે રૂના વ્યાપારમાં જેનેના હાથમાં પર છે અને કેટલાક ભાગ વ્યાપાર ચલાવે છે, જ્યારે માટે વાયદાને વેપાર, લીયા દીયાના સંદા, ફીચરને જુગાર, આંક વિભાગ તેમને ત્યાં હિસાબ કરનાર, નામાં તૈયાર કરનાર, કરકને ચોએ જુગાર રહ્યો છે. ગણી ગાંડ પેઢીઓ હજી વેચનાર, ઉઘરાણી કરનાર અને માલ વેચનાર તેલનાર ઉપા- આડત દલાલીનું કામ કરે છે, પણ પૂર્વકાળની જાહોજલાલી ડનાર બતાવનાર તરીકે જુદા જુદા વ્યવસાયમાં શ્રમજીવી તરીકે ત્યાં દેખાતી નથી અને છે તેમાં પણ પાછાં પગલાં પડતાં નોકરી કરે છે. આ રીતે વ્યાપારની પરિસ્થિતિ પર ચક્કસ જાય છે. આ રીતે મુંબઈને એક અગત્યને વ્યાપાર આપણને લક્ષ્ય રાખવાની આપણી ફરજ પ્રાપ્ત થાય છે. જે વ્યવસાય પર શું બતાવે છે તે જોયું. સમાજના ભવિષ્યનો માટે ભાગે આધાર હોય, જેના પર ભરણુ બીજી કી આપ ધીન ધો. : પષણને માટે ટેકે હોય તે વિષય પરત્વે બેદરકારી રાખીએ
લએ. મુંબઈમાં બીજો ધંધે ઝવેરાતનો હતો. એના મેતી તો ભવિષ્યમાં આપણે ભારે વિમાસણુમાં પડીએ. આપણી વિભાગ પર જૈન ભાઈઓને લગભગ સેએ સે ટકા કાબુ ચિત્ય સાહિત્ય પુસ્તકે વિગેરેને અંગે જે ખાસ જવાબદારીઓ
હતે. ખેરીનથી માલ ખરીદીને સાફ કરવાથી માંડીને પેરિસ છે, આપણી માથે અહિંસાના સંદેશાઓ જગતને પહોંચાડવાની
લંડનમાં વેચવાનું કાર્ય જેનેના હાથમાં હતું. એને અંગે જે ફરજ છે, આપણા વિશ્વશાંતિ સ્થાપવાના જે મનેરો છે
અનેક નેકરે, વીંધનારા, પાણીગરો, બાંધનાર, સાફ કરનાર તેને પહોંચી વળવા માટે આપણું એક પણ પરિસ્થિતિ ઘુચ
પેલાતા અને તેને માટે ભાગ પણ જેને હતે. મુંબઈ વાય તો આપણે ભારે મુંઝવણમાં પડી જઈએ તેવું છે તેથી
સુરતના જેનેની જાહેજલાલી આ ધંધાને લઈને દૃશ્ય થતી આપણે નિરર્થક ઝગડામાં સમય ગાળવાને બદલે આપણું
હતી અને સુરતના ઓશવાળના વડા સે સુરતનું એક કર્તવ્યની વિચારણામાં પડી જઈએ એ આપણું સામાજિક
અદ્ભુત દૃશ્ય ગણાતું. ઉપરાંત હીરા તથા બીજા ઝવેરાતનો જીવનના વિકાસને અંગે ખાસ જરૂરી છે.
વ્યાપાર પણ બહુ મોટે ભાગે જેનેના હાથમાંજ હતા. વ્યાપારને અગે અત્યારે જેનેની શી સ્થિતિ છે તે પ્રથમ તપાસીએ. 'મુંબઈ જેવા મોટા શહેરમાં અવલોકન કરતાં
અત્યારે અનેક કારણોને લઈને મોતીને વેપાર ભાંગી ગયે જણાશે કે આપણે છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં વણું વ્યાપારમાં પાછા
છે અને બીજા ઝવેરાતને વેપાર જેમાંથી ઓછો થયો છે. પડતા જઈએ છીએ. મેટા વ્યાપારોને જ દાખલા લઈએ તે
ઝવેરી બજારની મજા આજે તણાઈ ગઈ છે, અને બાદશાહી જણાશે કે ત્રીસ વર્ષ પહેલાં રૂના વેપારને મોટો ભાગ જેનેના
વ્યાપારને ભલે એના કરવૈયાએ મહાજન : એસસીએશનમાં હાથમાં હતું. મુકાદમીને ધંધે, તેયાર માલના વેચાણ અને
કે શેરબજારમાં આટા ખાય છે. અત્યારે એ ધંધા તરફ નજર ઠામ ઠામ ઇન પ્રેસ અને ખરીદી કરછી ભાઈઓના હાથમાં
પણ માંડી શકાય તેવી સ્થિતિ રહી નથી. માત્ર કવચિત્ હીરાના હતી. અતિશયોક્તિ વગર કહી શકાય તેમ છે કે ગુજરાતી
વેપારમાં સહજ સ્થિતિ ટકી રહે છે તેટલો સંતોષ માનીએ અને કચ્છી ભાઈઓના હાથમાં આ સદીની શરૂઆતમાં પણ
તે પણ મેતીની જાહોજલાલી તે સદાને માટે ગઈ હોય એમ ભાગ ઉપરને રૂને વ્યાપાર સૈનાના હાથમાં સીધી કે આડક
લાગ્યા વગર રહેતું નથી. અને આ સર્વ છેલા દશ પંદર તરી રીતે હતે. મોટી મોટી રૂની પેટીઓમાં દરરોજ હજારોની **
વર્ષમાં બન્યું છે. નહિ, પણ લાખની લેવડ દેવડ થતી, મોસમના વખતમાં તેમને એક વખતે મુંબઈની શરાફીમાં કુલ પેઢીઓ જેનેની ત્યાં વાત કરવાની ફુરસદ નહોતી અને એક એક વ્યાપારીને હતી. ગુજરાતી વેપારીઓ શરાફામાં કાબેલ ગણાતા હતા અને ત્યાં લાખ એંશી હાર ગાંસડીઓ તે સહેજે થતી. એમને તેમની આબરૂ પણ જબરી હતી. શરાફ મહાજનને સીક્કો ત્યાં નર, નામાદાર, નમન કાઢનાર, તળનાર, દલાલ ઉદ્ય- વાગતો હતો. અત્યારે બે ચાર અપવાદ બાદ કરીએ તે રાણી કરનાર જેને મુખ્યતયા હતા. '
આખી શરાફી જેનોના હાથમાંથી ગઈ છે. અમુક પેઢીઓ રૂના વ્યાપારમાં અત્યારે અવકન કરતાં જશે કે તે આ
A. 3 ત એછી થાય તેની સાથે તેના પર જીવનારા ૫ણુ સહન કરે છે વખતના પ્રમાણમાં અત્યારે દશ ટકા વેપાર પણ તેના એ કહેવાની જરૂર ભાગેજ હોય. હાથમાં નથી રહ્યો. એક પણ મેટી પઢી રહી નથી જેને મુંબઈના કાપડ બજારમાં વીશ વર્ષ પહેલાં પેઢીઓ હતી વ્યાપાર સર વસનજી કે હીજી ખેતીની પેઢીના વ્યાપાર તેનાથી અરધી પણ હાલ નથી રહી. ખાંડ બજાર કુલ સાથે સરખાવી શકાય. ગુજરાતી વ્યાપારીઓ પણ ઓછી થઇ જેનેની હતી અને ખૂબ વ્યાપાર ધમાલમાં મશહુર હતી. ગયા છે અને કરછી પેઢીઓ પણ બહુજ ઓછી થઈ ગઈ છે. એની સ્યુગર એસેસીએશનના પ્રમુખ હોદ્દેદારે જેનેજ હતા. પિટી એછી થતાં તેના પર આધાર રાખનારા નેકર દલઃ અત્યારે એકાદ અપવાદ સિવાય મુંબઇની ખાંડનો આખા વિગેરે ઓછા થાય એ તદ્દન સ્વાભાવિક છે. આ મુંબઈ શહે. થાપાર પર હસ્તક ગયો છે. એ બજારમાં ગણ્યા ગાંઠયા
