________________
*,
દુર્ગતિનો પણ મહેમાન બની જાય છે. છતાં પણ વિશેષતા એ છે આગળ વધતાં કલાક જીવ ઉપશમશ્રેણી માંડે છે જેમાં અંતર્મુહૂર્ત કે તે જલ્દી ઊંચો આવી જાય છે. માર્ગાનુસારી જીવન જીવતો સુધી મોહનીય કર્મનો ઉદય શાંત થઈ જાય છે. મોહના ઉદય હોવાથી તેનું માનસિક વલણ ધીમે ધીમે અધ્યાત્મ તરફ ઢળતું ૧૧ માં ગુણસ્થાનકથી પાછો ફરે છે. કેટલાક જીવ શુકુલ ધ્યાનથી જાય છે. અધ્યાત્મની વાતચીતોમાં તે રસ લે છે. તેની ભૂતપુર્વ અપ્રમત્તપણે અત્યંત દૃઢ બની ક્ષપક શ્રેણી માંડીને પોતાના ઘાતી ગાઢ મિથ્યાત્વની દશા ટળી જાય છે. અને પરોઢિયાના અંધકારની કર્મોનો ક્ષય કરવા સુધીની ઉત્તરોત્તર ગુણસ્થાનકોમાં ચઢવાની અલ્પતાની જેમ મિથ્યાત્વની મંદતા થતાં વિકાસ અભિમુખ થઈ પ્રક્રિયા પૂરી કરે છે. વીતરાગ-સર્વજ્ઞ-સર્વદર્શી બનીને શેષ જાય છે. અર્ધપુલ પરાવર્તકાળથી વધુ સંસારનું પરિભ્રમણ આયુષ્ય ભવ્ય જીવોને યથાસંભવ પ્રતિબોધ કરવામાં પૂર્ણ કરી બાકી ન રહ્યું હોવાના કારણે શુભ પ્રવૃત્તિઓ સદ્-અનુષ્ઠાનોના આયુ સમાપ્તિ કાળે યોગ-નિરોધ વિગેરે ક્રિયા કરીને સંસારના આચરણમાં પોતે હોંશથી જોડાય છે. ચરમ પુદ્ગલ પરાવર્ત કે રાગ-દ્વેષ-ક્લેશ કર્મ શરીર વિગેરે તમામ પ્રકારના બંધનોને તોડી અર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્ત કાળના પ્રવેશ પૂર્વે જીવ “કૃષ્ણ પાક્ષિક' નાંખી જીવ મોક્ષમાં સિદ્ધશિલા ઉપર પહોંચી જઈ લોકા ઓળખાતો હતો. કારણ કે તેને કાળા કૃત્યો પ્રત્યે જ પક્ષપાત હોઈ શાશ્વતકાળ માટે સ્થિર થાય છે. અજરામર બને છે. તે જ્ઞાનના કૃષ્ણ આશય હતો, પરંતુ હવે પ્રવેશ પછી તે “શુક્લ-પાક્ષિક', સ્વભાવે ઉદાસીનભાવે સમગ્ર વિશ્વના નાટકને પ્રતિપળ નિરખ્યા નામે ઓળખાય છે. કારણ કે હવે તેનો પક્ષપાત ઉજળા કાર્યો કરે છે. સાથે જ સ્વાધીન અનંત સુખના અનુભવમાં મગ્ન રહે છે. પ્રત્યે હોય છે અને ઉજજવળ = કુશળ આશય વધતો જાય છે. ચિત્રમાં (પૃ. ૨૮) બતાવેલા ૩૧ સ્થાનો :- (૧)
અહીંથી આગળ વધતા જીવ પોતાના અધ્યવસાયોને જેમ અવ્યવહાર રાશિ (૨) વ્યવહાર રાશિ (૩) કૃષ્ણ પાક્ષિક (૪) બને તેમ વિશદ્ધ બનાવતો જાય છે. સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિની પ્રક્રિયામાં ગરમાવર્ત પ્રવેશ (૫) દ્વિબંધક (૬) સકૃતબંધક (૭) અપુનબંધક બતાવ્યા પ્રમાણે (જુઓ પૃષ્ઠ...) શુદ્ધ યથાપ્રવૃત્તકરણ, (૮) માર્માભિમુખ (૯) માર્ગપતિત (૧૦) માર્થાનુસારી જીવન અપૂર્વકરણ, અનિવૃત્તિકરણ વગેરે કરીને “ઔપશમિક (૧૧) મંદમિથ્યાત્વ (૧૨) શુક્લ પાક્ષિક (૧૩) શુદ્ધ સમ્યગ્દર્શન' નામના મહાન સગુણને પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યાર પછી યથાપ્રવૃત્તિકરણ (૧૪) અપૂર્વ કરણ (૧૫) અનિવૃત્તિકરણ તેને હવે વધુમાં વઘુ અર્ધપુદ્ગલપરાવર્તથી અધિક કાળ (૧૬) ઉપશમ સમકિત (૧૭) સાસ્વાદન સમકિત (૧૮) સંસારમાં રખડવાનું હોતું નથી. સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કર્યા પછી મિથ્યાત્વ, મિશ્ર સમકિત (૧૯) સમકિત-દેશ-વિરતિ (૨૦) પણ અનેકવાર પુનઃ પુનઃ પતન અને ઉત્થાન થવાનો સંભવ | સર્વવિરતિ (૨૧) અપ્રમત્ત-૭મું ગુણસ્થાન (૨૨) ઉપશમશ્રેણી છે. પરંતુ અનેકવાર પડવા છતાં પણ સામગ્રીની અનુકૂળતામાં (૨૩) ક્ષપકશ્રેણી (૨૪) અપૂર્વકરણ-૮ મું ગુણસ્થાનક (૨૫) પોતે સમ્યગ્દર્શન - સંયમ વિગેરે સગુણોને પ્રાપ્ત કરવા માટે અનિવૃત્તિ બાદર ૯મું ગુણસ્થાનક (૨૬) સૂક્ષ્મ સંપરાય-૧૦મું શાસ્ત્રોક્ત દિશામાં પ્રચંડ પુરુષાર્થ કરે છે. વારંવારના આ પ્રકારના ગુણ૦ (૨૭) ઉપશાંત મોહ-૧૧ મું ગુણ) (૨૮) ક્ષીણમોહપુરુષાર્થથી તેના અનાદિકાળના અંધકારમય સાંસારિક જીવનમાં ૧૨ મું ગુણ૦(૨૯) સયોગી કેવલી-૧૩મું ગુણ૦ (૩૦) અયોગી એક એવું સુંદર સુવર્ણ પ્રભાત પ્રગટે છે કે જ્યારે એનો પ્રચંડ કેવલી-૧૪મું ગુણ૦(૩૧) સિદ્ધ અવસ્થા. (વિશેષ પ્રકરણ ૧૧પુરષાર્થ સફળ થવાની અણી ઉપર આવી જાય છે. પાછો ન પડે ૧૨ વાંચો) એ રીતે પુરુષાર્થના છેલ્લા પાસા ફેંકીને સંયમ વિગેરે સદ્ગુણોમાં
છે કે (૧૧) સભ્યત્વની પ્રાપ્તિ થાન ગ્રંથિભેદની પ્રક્રિયા કરવા ,
અનાદિકાળથી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવને કાળસ્થિતિ ટૂંકાવી નાખે છે. જેમ પર્વતમાંથી નીકળતી નદીમાં જ્યારે ફક્ત એક પુદ્ગલ પરાવર્ત કાળથી વધુ સંસાર ભ્રમણ પર્વતમાંથી ગબડી પડેલો કોઈ પથ્થર નદીના પ્રવાહમાં અથડાતો બાકી રહેતું નથી ત્યારે તે છેલ્લા પુદ્ગલ પરાવર્તમાં યાને કૂટાતો તણાતો જ્યારે ઘણો આગળ નીકળી જાય છે ત્યારે લીસો ચરમાવર્તમાં પ્રવેશ પામેલો ગણાય છે, અને ત્યાં ક્રમસર વિકાસ- અને કંઈક ગોળ આકારવાળો બની જાય છે. એ રીતે અનંત પુદ્ગલ અભિમુખ થતો જાય છે, જેમાં સમ્યગ્દર્શનને પમાડનાર પરાવર્ત કાળના પ્રવાહમાં અનેક કષ્ટો અને દુ:ખોનો સહન કરીને ગ્રંથિભેદની પ્રક્રિયાનું પ્રકરણ મુખ્ય છે, દયા-ઉદારતા-ક્ષમા વિગેરે જીવ જ્યારે ચરમાવર્તમાં આવી પહોંચે છે ત્યારે તેનામાં પણ ગુણોનો ધીમે ધીમે અભ્યાસ કરતો જીવ પોતાના કર્મોની ઘણી અતિ અલ્પ અંશમાં સદ્ગુણોના અંકૂરા ફૂટ્યા હોય તેમ દેખાઈ
૩૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
