Jain Tattvagyan Chitravali Prakash

Author(s): Bhuvanbhanusuri
Publisher: Divya Darshan Trust

Page 53

નામ-ગોત્રની ૮ મુહૂર્ત, જ્ઞાનાવરણ-દર્શનામોહઆયુઅને અશાતા વેદનીય બંધના હેતુઓ :- શાતા વેદનીયથી અંતરાયની અંતર્મુહૂર્ત. વીતરાગને માત્ર યોગપ્રત્યયિક વિપરીત, તે આ પ્રમાણે :- ગુરુઓની અવજ્ઞા, ક્રોધીપણું, (ઈર્યાપથિક) કેવળ શાતાનો બંધ ૧ સમયની સ્થિતિનો, જે પણતા, નિર્દયતા, ધર્મકાર્યોમાં પ્રમાદ, જાનવરો પર અધિક પછીના સમયે ભોગવાઈ ક્ષય પામે.
બોજ લાદવો, જાનવરોના અવયવો છેદવા, જાનવરોને માર રસબંધ : મતિ-શ્રુત-અવધિ-મન:પર્યવ જ્ઞાનાવરણ ૪, મારવો, માંકડ-વાંદા-ઉધેઈ વિ. નો નાશ કરવા દવાઓ છાંટવી. ચક્ષુ-અચક્ષુ-અવધિદર્શનાવરણ ૩, સંજ્વલન ક્રોધ-માન-માયા- પોતાને કે બીજાને દુઃખ શોક, સંતાપ, વધ, આજંદ વગેરે કરવા લોભ ૪, પુરુષવેદ ૧, અંતરાયની ૫, એમ ૧૭ પ્રકૃતિનો ૯ મે કરાવવાથી આર્તધ્યાન-રૌદ્રધ્યાન-અશુભ પરિણામથી અશાતાનો ગુણઠાણે એક ઠાણીચો રસ (બાંધવાની યોગ્યતાથી) બંધાય, બંધ થાય છે. ૯ માં ગુણસ્થાનકથી નીચે બે-ત્રણ-ચાર ઠાણીઓ રસ બંધાય. દર્શનમોહનીચના હેતુઓ : ઉન્માર્ગદેશના સંસારના
પ્રદેશ બંધ બંધાયેલા કર્મમાંથી સૌથી થોડા દલ (પ્રદેશ) કારણોને મોક્ષમાર્ગ તરીકે કહેવા વગેરે. માર્ગનાશ, દેવદ્રવ્યસમૂહ આયુષ્યને, નામ-ગોત્રને એથી અધિક અને પરસ્પરમાં હરણ, તીર્થકરોની નિંદા, સાધુ-સાધ્વીની નિંદા, જિનબિંબ સમાન, એથી ક્રમશઃ અધિકાધિક અંતરાય, જ્ઞાનાવરણ, મંદિરની નિંદા, જિનશાસનની હિલના-નિંદા વગેરે દ્વારા દર્શનાવરણ, મોહનીય અને વેદનીયને ભાગે આવે. વેદનીયન દર્શનમોહનીય કર્મનો બંધ થાય છે. દળીયાં ખૂબ હોય ત્યારે સ્પષ્ટ સુખ-દુઃખનો અનુભવ થાય, તેથી ચાત્રિ મોહનીચના હેતુઓઃ સાધુઓની નિંદા, ધર્મમાં તેને પ્રદેશનો ઘણો ભાગ મળતો હોવો જોઈએ.
જોડાતા વગેરેને વિઘ્નકરણ, અલ્પપણ વ્રતવાળાની બીજી કર્મબંધના વિવિધ હેતુઓ :
અવિરતિની નિંદા, અન્યને કષાય-નોકષાયની ઉદીરણા તથા એવું
વાતાવરણ સર્જવું. પાંચે ઈન્દ્રિયના વિષયોમાં વૃદ્ધિ-આસક્તિ જ્ઞાનાવરણીય તથા દર્શનાવરણીય કર્મબંધના હેતુઓ:
કરવી. આચાર્યાદિનો અવિનય, અકાળે ભણવું, કાળે ન ભણવું,
નોકષાયના બંધ હેતુઓ (૧) હાસ્ય મોહનીય :- ઠઠ્ઠા શાસ્ત્રનિષિદ્ધ સ્થાનોમાં અધ્યયનાદિ કરવું. પુસ્તકના પાના
મશ્કરી, વિદૂષક જેવી ચેષ્ટા, હસવું-હસાવવું (૨) રતિ મોહનીય ફેરવવાને કે સ્લેટ (પાટી) ભૂસવા કે કાગળ, કવર અને ટિકિટ ચોંટાડવા ઘૂંક લગાડવું, એંઠા મોઢે બોલવું, અશુચિ અવસ્થામાં
જુદા જુદા દેશો જોવાની ઉત્કંઠા, વિચિત્ર કામ ક્રીડા ખેલ કરવા,
હર્ષ-આનંદ, બીજાના મનનું વશીકરણ . (૩) અરતિ બોલવું, પુસ્તક રખડતું મૂકવું, પુસ્તકનું ઓશિકું, પુસ્તકનો ટેકો, પુસ્તકે પુંઠ પુસ્તકને નીચે મૂકવું, પુસ્તક પાસે રાખી પેશાબ વગેરે
મોહનીય :- ઈર્ષા, ઉદ્વેગ, હાય-વોય, પાપ કરવાનો સ્વભાવ, કરવું, સ્ત્રીઓએ માસિક ધર્મના ૩ દિવસ સુધી પુસ્તક વાંચવું
બીજાના સુખનો નાશ, અકુશળ કાર્યોને ઉત્તેજન (૪) શોક ભણવું-લખવું વિગેરે. છાપા વગેરેના કાગળમાં અશુચિ કરવી,
મોહનીય :- શોક કરવો-કરાવવો, રુદન, કલ્પાંત (૫) ભય તેમાં ખાવું, જોડા બાંધવા, ચવાણા, મિઠાઈ, મસાલા વગેરેના
મોહનીય :- ભય પામે, બીજાને કરાવે, ત્રાસ વર્તાવવો. પડીકા બાંધવા અને ફટાકડા ફોડતાં અક્ષરવાળા કાગળ બાળવા
દયારહિત-જૂર બનવું. () જુગુપ્સા મોહનીય :-ચતુર્વિધ સંઘની વગેરે, ઉપરોક્ત કારણો ઉપરાંત દર્શનગુણને ધારણ કરનારાના
નિંદા, ધૃણા, સફાઈનો મોહ, બાહ્યમેલ કે બીજાની ભૂલ પર ઉપઘાત તથા દર્શનના સાધનરૂપ આંખ, કાન, નાક આદિ
ઘણા, દુગંછા (૭) સ્ત્રી વેદ :- ઈર્ષ્યા, ખેદ, વિષયમાં આસક્તિ, ઈન્દ્રિયોના નાશથી દર્શનાવરણ કર્મનો બંધ થાય છે.
અતિશય વક્રતા, પરદારામાં લંપટતા. (૮) પુરુષ વેદ :- સ્વદારા, શાતાવેદનીય બંધના હેતુઓઃ ગુરુભક્તિ, મનથી શુભ,
સંતોષ, ઈર્ષારહિતપણું, અલ્પ કષાયતા, સરળ સ્વભાવ (૯) સંકલ્પ, હૃદયથી બહુમાન, વચનથી સ્તુતિ આદિ, કાયાથી સેવા,
નપુંસક વેદ : સ્ત્રી-પુરુષ સંબંધી કામ સેવન, તીવ્ર કષાય, ક્ષમા, સમભાવે સહન કરવું, સર્વ જીવ પર કરુણા, અણુવ્રતો
તીવ્રકામ, સતી સ્ત્રીના શીલભંગ. મહાવ્રતોનું પાલન, સાધુ-સમાચારી રૂપ યોગનું પાલન, (૧) નરકાયુ:- પંચેન્દ્રિયની હત્યા, ઘણા આરંભ અને કપાયવિજય, સુપાત્રોમાં ભક્તિથી દાન, ગરીબ વગેરેને પરિગ્રહ, ગર્ભપાત કરાવવો, રાત્રિભોજન-માંસભોજન, વરઅનુકંપાદાન, ભયવાળાને અભયદાન, ધર્મ દઢતા, અકામ વિરોધની સ્થિરતા, રૌદ્રધ્યાન, મિથ્યાત્વ-અનંતાનુબંધી કષાય, નિર્જરા. વ્રતાદિમાં દોષ ન લાગવા દેવા, બાલતપ, દયા, કૃષ્ણ-નીલ-કાપોત વેશ્યા, અસત્ય બોલવું, પરના ધન-ધાન્યની અજ્ઞાનથી કષ્ટ સહન કરવા વગેરેથી શાતાનો બંધ થાય છે. ચોરી, વારંવાર મૈથુન, ઈન્દ્રિયની પરવશતા.
૫૧