________________
સદ્ગુણોનું આ સેવન કરતાં કરતાં કોઈક જીવને સંસારની વીતરાગ ભગવાનની વાણીના શ્રવણમાં તેને ઘણો આનંદ વસ્તુસ્થિતિ ઉપર સ્વાભાવિક રીતે જ શુભ વિચારો છૂરી આવતાં આવે છે. અંતરમાં કષાયના ઉકળાટને બદલે જિનશાસનની વીતરાગતાની સાધના કરનારાઓ ઉપર તેને અતિ આદર જન્મ પ્રાપ્તિથી રાહત, ઉપશમ ભાવને અનુભવતો હોય છે, તેનું હૈયું છે, તેમજ વીતરાગપણા પ્રત્યે અડગ વિશ્વાસ જન્મે છે. અને હંમેશ મુક્તિ પ્રાપ્ત કરવા માટે ઝંખે છે. સંસાર પ્રત્યે અત્યંત તેથી તે વીતરાગતાની સાધનામાં ઘણો રસ પેદા થઈ જાય છે. નફરત ધારણ કરે છે. પુણ્ય અને પાપમાં સચોટ શ્રદ્ધા હોય છે. કોઈક જીવ સદ્ગુરુના સમાગમમાં આવતાં તેમના ઉપદેશથી ભવભ્રમણથી ઘણો કંટાળી જાય છે. દુઃખી જીવો ઉપર દયા રાખે પ્રતિબોધ પામીને વીતરાગ દેવ-પાંચ મહાવ્રતધારી સદ્ગુરુ અને છે. દેવ અને ગુરુની સેવામાં આનંદ પામે છે. ધર્મના અનુષ્ઠાનોમાં વીતરાગદેવ કથિત ધર્મ ઉપર અડગ વિશ્વાસવાળો થાય છે. અને યથાશક્તિ પ્રવૃત્ત થાય છે. પ્રાપ્ત કરેલું સમ્યગ્દર્શન ઓછામાં તેથી તે વીતરાગતાની સાધના કરનારાઓ ઉપર તેને અતિ આદર ઓછું અંતર્મુહૂર્ત અને વધુમાં વધુ ૬૬ સાગરોપમ કાળ સુધી જન્મે છે, તેમજ વીતરાગપણાની સાધનામાં ઘણો રસ પેદા થઈ 1 ટકી શકે છે. આ ગુણસ્થાનકમાં તેને જૈન શાસનનું સાચું રહસ્ય જાય છે. કોઈક જીવ સદ્ગુરુના સમાગમમાં આવતાં તેમના સમજાય છે. અને તેથી તેનું અંતર ““પ્રધાન સર્વધર્માણાં, જેના ઉપદેશથી પ્રતિબોધ પામીને વીતરાગ દેવ-પાંચ મહાવ્રતધારી જયતિ શાસનમ” નો જયઘોષ કરે છે. પાંચમાં ગુણસ્થાનકમાં સદ્દગુરુ અને વીતરાગદેવ કથિત ધર્મ ઉપર અડગ વિશ્વાસવાળો સમ્યગ્દર્શનના પરિણામ ઉપરાંત મુમુક્ષુ આત્મા ૧૨ વ્રતનાં ૧૩ થાય છે. આ અવસ્થામાં તેના સાંસારિક રાગદ્વેષોની નિબીડ અબજ ૮૪ ક્રોડ ૧૨ લાખ ૨૦ હજાર બસો બે વિકલ્પોમાંથી ગ્રંથીનો ભેદ થવાથી મિથ્યાત્વ મોહનીય કર્મ પ્રશાંત કે ક્ષીણ થઈ યથાશક્તિ સંપૂર્ણ અથવા શક્તિ મુજબ એક બે ત્રણ વિગેરે જતાં સમ્યક્ત્વ નામના ૪ થા ગુણસ્થાનકને પ્રાપ્ત કરે છે. વિકલ્પનું દેશથી આંશિક ચારિત્ર પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક પાલન કરવા સમ્યક્ત્વની હાજરીમાં સંસારના સઘળાએ સુખ પરિણામે કટિબદ્ધ થાય છે. છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકે સમ્યગ્દર્શનના પરિણામ સાથે દુઃખરૂપે માને છે. એકમાત્ર મોક્ષ પ્રત્યે તીવ્ર ઉપાદેય બુદ્ધિ પેદા મુમુક્ષુ આત્મા સર્વ પાપયોગોનો ત્યાગ કરીને અહિંસા વિગેરે થાય છે.
પાંચ મહાવ્રતો અંગીકાર કરી તેનું વિશુદ્ધ પાલન કરવા સાધુપણું કોઈક જીવ તે સમ્યકૃત્વ સાથે મોક્ષ સાધનામાં બાધક તેવી ધારણ કરે છે. ૭ માં ગુણઠાણે એ જ રીતે સાધુપણાનું પાલન પાપ પ્રવૃત્તિનો આંશિક ત્યાગ કરવાનું સામર્થ્ય પણ પ્રાપ્ત કરે અપ્રમત્તભાવે કરે છે. ૬૭ ગુણઠાણોમાં સર્વ પાપથી વિરામ છે. તે અવસ્થામાં તે દેશવિરતિ નામના પાંચમા ગુણસ્થાનકમાં કરવાનો હોઈ તેને સર્વ વિરતિ ગુણસ્થાનક કહેવામાં આવે છે. વર્તી રહ્યો હોય છે. કોઈક જીવ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થવા સાથે મોક્ષ ફેર એટલો જ કે છઠ્ઠા ગુણઠાણામાં જે પ્રમાદ હોય છે તે સાતમાં બાધક સર્વ પાપ પ્રવૃત્તિના ત્યાગમાં પ્રબળ પુરુષાર્થ કરે છે. ત્યારે ગુણઠાણામાં તદ્દન ખંખેરાઈ જાય છે. ૮ માં ગુણસ્થાનકથી માંડી તે સર્વવિરતિ નામના છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકમાં વર્તી રહ્યો હોય છે. ૧૧ સુધીનાં ગુણઠાણાને અથવા ૮ થી ૧૨ ગુણસ્થાનકને પરંતુ હજી પ્રમાદ તેને વળગેલો રહે છે, જ્યારે તે સમ્યકત્વ સાથે શ્રેણીગત ગુણસ્થાનક કહેવામાં આવે છે. કારણ કે ૮ માં સર્વ સાવદ્ય-યોગનો ત્યાગ કરવા દ્વારા અંતર્મુખ સાધનામાં અત્યંત ગુણસ્થાનકથી માંડીને જીવ જો મોહને ઉપશમાવવાની શરૂઆત લીન બની જાય છે ત્યારે પ્રમાદને અવકાશ ન હોવાથી તે જીવ કરે તો ક્રમસર૯-૧૦-૧૧ માં ગુણઠાણામાં છેલ્લે ૧૦માને અંતે અપ્રમત્ત નામના ૦ માં ગુણસ્થાનકમાં વર્તી રહ્યો હોય છે. મોહનીય કર્મને બિલકુલ શાંત કરી દઈ અગ્યારમે એના ઉદય
ગુણસ્થાનકની ચઢ-ઉતર - પહેલેથી ૪થે, ચોથે થી રહિત બની જાય છે. આને જ ઉપમશ શ્રેણી કહેવાય છે. જેમાં ત્રીજે, અથવા ત્રીજેથી ચોથે, ૧લે થી સીધો ૪, ૫-૬-૭ ક્રોધ-માન-માયા અને લોભ કષાયનો ક્રમસર ઉપશમ થાય છે. ગુણસ્થાનકમાં જીવ જઈ શકે છે. ચોથા ગુણઠાણાથી પડીને આ ઉપશમશ્રેણી એક રીતે ઉચ્ચ કોટિના શુદ્ધ અધ્યવસાય રૂપ પહેલા ગુણઠાણે આવતો કોઈક જીવ વચમાં બીજા સાસ્વાદન હોવા છતાં પણ ભારેલા અગ્નિ સમાન હોવાથી ફરી પાછો તે ગુણઠાણાને ઓછામાં ઓછો એક સમય અને વધુમાં વધુ ૬ મોહનો અગ્નિ પ્રજ્વલિત થઈ ઉઠતા ૧૧ મા ગુણસ્થાનકેથી આવલિકા જેટલા કાળ સુધી સ્પર્શે છે. ચોથા ગુણઠાણે રહેલ જીવનું પતન અવશ્ય થાય છે. પડી રહેલો જીવ ૭ થી માંડીને સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ સુદેવ સુગુરુ સુધર્મમાં શુદ્ધ શ્રદ્ધા ધરાવે છે. પ્રથમ ગુણસ્થાનક સુધીમાં ૩ જા ગુણસ્થાનકને છોડીને દરેકમાં નવતત્ત્વનું નિરૂપણ તેને ગમી જાય છે. હેય-શેય અને ઉપાદેય પડીને આવી શકે છે. અર્થાત કોઈ પડીને ૭ મે પણ આવીને એ ત્રણ વિભાગથી તત્ત્વને ઓળખવા પ્રયત્નશીલ હોય છે. અટકે તો કોઈ છકે, કોઈ પાંચમે, એમ ત્રીજાને છોડીને પહેલા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
