Jain Tark Bhasha

Author(s): Yashovijay Upadhyay,
Publisher: Motilal Banarasidas

Page 37

२. प्रमाणपरिकहतेदः । दयान्यथानुपपत्ते रित्या कृत्तिकोदयानन्तरं मुहर्तान्ते नियमेन शकटोदयो जायत इति कृत्तिकोदयः पूर्वचरो हेतुः शकटोदयं गमयति । कश्चित उत्तरचरः, यथोदगाइरणिः प्राक , कृत्तिकोदयादित्यत्र कृत्तिकोदयः, कृत्तिकोदयो हि भरण्यूदयोत्तर चरस्तं गमयतीति कालव्यवधानेनानयोः कार्यकारणाभ्यां भेदः । कश्चित् सहचरः, यथा मातुलिङ्गं रूपबद्भवितुमर्हति रसवत्तान्यथानुपपत्तरित्यत्र रसः, रसो हि नियमेन रूपसहचरितः, 5 तदभावेऽनुपपद्यमानस्तद्गमयति, परस्परस्वरूपपरित्यागोपलम्भ-पौर्वापर्याभावाभ्यां स्व. भावकार्यकारणेभ्योऽस्य भेदः । तेपूदाहरणेषु भावरूपानेवाग्न्यादीन साधयन्ति धमादयो हेतयो भावरूपा एवेति विधिमाधयिधिरूपास्त एवाविरुद्धोपलब्धय इत्युच्यन्ते ।
५३. द्वितीयस्तु निषेधमाधको विरुद्धोपलब्धिनामा । स च स्वभावविरुद्धतयाप्याधुपलब्धिभेदात् सप्तधा । यथा नास्त्येव सर्वथा एकान्तः, अनेकान्त- 10 स्योपलम्भात् । नास्त्यस्य तचनिश्चयः, नत्र सन्देहात् । नास्त्यम्य क्रोधोपशान्तिः, बदनविकारादेः । नास्त्यस्यासत्यं वचः, रागाद्यकलाक्तज्ञानकलितत्वात् । नोदमिष्यनि मुहान्ते पुष्यतारा, रोहिणयुगमात् । नोदगान्मुहतात्पूर्व मृगगिरः, पूर्वका (फल्गुन्युदयात् । नास्त्यस्य मिथ्याज्ञान, सम्यग्दर्शनादिति । अत्रानेकान्तः प्रतिपध्यस्यकान्तस्य सभापतो विरुद्धः । तच्चसन्देहश्च प्रतिषेध्यतचनिश्रयविरुद्ध 15 तदनिश्चयव्याप्यः । वदनविकारादिच क्रोधोपशमविरुद्धतदनुपशमकायम् । रागाद्यकलतिज्ञानकलितस्वं चासत्यविरुद्भसत्यकारणम् । रोहिण्युद्गमश्च पुण्यतारोदमविरुद्ध मृगशीर्पोदयपूर्व चरः । पूर्वफल्गुन्युदयच मृगशीर्षादयविरुद्धमघोदयोत्तरचरः । सम्यग् दर्शनं च मिथ्याज्ञान विरुद्धसम्यग्ज्ञानसहचरमिति ।
५४. प्रतिषेधरूपोऽपि हेतुर्द्वि विधः-विधिसाधकः प्रतिषेधसाधकश्चेति । आंघो 20 विरुद्धानुपलब्धिनामा विधेयविरुद्धकायकारणस्वभावव्यापकसहचरानुपलम्भ भेदात्पश. धा । यथा अस्त्यत्र रोगातिशयः, नीरोगव्यापारानुपलब्धेः । विद्यतेऽत्र कष्टम, इएसंयो. गाभायात् । वस्तुजातमनेकान्तात्मकम् , एकान्त स्वभावानुपलम्भात् । अस्त्यत्र छाया, औष्ण्यानुपलब्धेः । अस्त्यस्य मिथ्याज्ञानम्, सम्यग्दर्शनानुपलब्धेरिति ।
५५. द्वितीयोऽविरुद्धानुपलब्धिनामा प्रतिषेध्याविरुद्ध स्वभावव्यापककार्यकारण 255 पूर्वनरोत्तरचरसहचरानुपलब्धिमेदात सप्तधा । यथा नास्त्यत्र भूतले कुम्भः, उपलब्धि लक्षणप्राप्तस्य तत्स्वभावस्थानुपलम्भात् । नास्त्यत्र पनसः, पादपानुपलब्धेः । नास्त्यत्राप्रतिहत शक्तिकम् बीजम् , अरानवलोकनात् । न सन्त्यस्य प्रशमप्रभृतयो भावाः, तत्यार्थश्रद्धानाभावात् । नोद्गमिष्यति मुहूर्तान्ते स्वातिः, चित्रोदयादर्शनात् । नोद
1. The varieties of different types of causes are given as four (Sthânăngasutra, p. 309-310), fifteen (Pramanasangraha 19:30) twenty eight (Pramānapariksă, pp. 72-75), twentytwo (Parikwimukh. 35710), sixty-four ( Pramananaya, 35010) clean (Pramin minimsti, 1.2.12) or nine (Vyavadipika, PP 95-99)