Jain_Satyaprakash 1953 10

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 8

શ્રી. જેન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ ૧૯ ભજવાયાની વાત છે. ભરત ચક્રવતીના જીવનવૃત્તાન્તને અંગેનું આ નાટક પાટલિપુત્રમાં આષાડભૂતિ નામના મુનિએ ભજવ્યાને અહીં ઉલ્લેખ છે. એ નાટક જોઈને અનેક રાજાઓ અને રાજકુમાશ સંસારથી ઉઠિમ બની દીક્ષા લેતા હતા. આથી સંસારને હાનિ થશે અને પૃથ્વી ક્ષત્રિય વિનાન બનશે એ ભય ઉત્પન્ન થતાં એ નાટકને નાશ કરાયો એમ આ પિંડનિત્તિની વૃત્તિ (પત્ર ૧૩૯ અ)માં એના રચનાર મલયગિરિરિએ કહ્યું છે. આ પરિસ્થિતિને લઈને આપણે આજે આ નાટWી વંચિત બન્યા છીએ.
ઉત્તરાયણના ઉપર નેમિયનસૂરિએ વિ. સં. ૧૧૨૮માં વૃત્તિ રચી છે. આ મૂલસુત્ત’ તરીકે ઓળખાવાતા આગમના અ. ૧૭ના ૧૯૬માં પદ્યની વૃત્તિમાં તેમજ અ. ૧૮ના ૨૪૦મા પાની વૃત્તિમાં મહુયરીગીય અને સામણિ એ બે નાટકને અનુક્રમે ઉલ્લેખ છે.
વિ. સં. ૧૪૦પમાં રાજશેખરસૂરિએ પ્રબન્ધકેશ યાને ચતુર્વિશતિપ્રબન્ધની રચના કરી છે. આમ નવમે પ્રબન્ધ બપભટિરિને અંગે છે, એમાં બપ્પભદિસૂરિના ગુરુભાઈ નમૂરિએ વૃષભધ્વજચરિત્ર નાટક રચ્યું. નન્નસૂરિએ તેમજ ગેવિન્દરિએ ગુટિકા વડે વર્ણનું અને સ્વરનું પરાવર્તન કરી નટને વેષ ધારણ કર્યો. એ નાટક નટોને શીખવાયું. પછી આમ નરેશ્વર સમક્ષ એ ભજવી બતાવાયું. તેમાં ભારત અને બાહુબલિ વચ્ચેના યુદ્ધને પ્રસંગ એવો અદ્દભુત રીતે “વીર ' રસથી જમાવા કે આમ રાજા અને એના સુભટો તરવાર ખેંચીને ઊભા થઈ “મારે, મારો” એમ બોલવા લાગ્યા, - આમ આ નાટક જે આમ રાજાના દરબારમાં ભજવાયું હતું તે આમ રાજા ઈ. સ.ની આઠમી સદીમાં થઈ ગયા છે એમ મનાય છે. આ નાટક લિપિબદ્ધ થઈ કેઈ સ્થળે સચવાઈ રહ્યું છે એમ જાણવામાં નથી. - વિબુધાનન્દ-શીલાચાર્યની કૃતિ તરીકે ઓળખાવાતા મહાપુરિસચરિયમાં કર્તાએ વિબુધાનન્દ નામના એકાંકી નાટકને ગૂંચ્યું છે. આ નાટક કોઈ વેળા ભજવાયું હોય તે તેની તપાસ કરવી બાકી રહે છે. - બુદ્ધિસાગરસૂરિએ કોઈનાટક કે નાટકો રચ્યાં હોવાં જોઈએ એમ વર્ધમાનસૂરિએ વિ સંદ ૧૧૪૦માં રચેલા મામાચરિત્રની પ્રશસ્તિ જોતાં જણાય છે. શું એ નાટક કે નાટકે કોઈ વેળા ભજવાયાં હતાં ખરા
“કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિના એક શિષ્યનું નામ વચન્દ્ર છે. એમણે બે નાટકે રહ્યાં છે. (૧) ચન્દ્રલેખાવિજય પ્રકરણ ને (૨) માનમુદ્રાભંજન. ચન્દ્રલેખાવિજ્ય પ્રકરણમાં પાંચ અંક છે. કુમારવિહારમાં મૂકનાયક પાશ્વજનની ડાબી બાજુએ રહેલા અજિતનાથના જિનાલયમાં વસત્સવ પર કુમારપાલની પરિષના ચિત્તના પરિતોષ માટે એ રચાયું હતું. એને રથનાસમય વિ સં. ૧૨૦૦ની આસપાસ છે. અરાજને પરાસ્ત કરવામાં કુમારપાલે દાખવેલા પરાક્રમની પ્રશંસારૂપે આ નાટક રચાયું છે.
૧. જુઓ મારું પુસ્તક નામે પાઈય (પ્રાકૃત) ભાષાઓ અને સાહિત્ય (૫. ૧૦૩).
૨. એમના શિષ્ય “કવિકટારમલ” રામચન્દ્રસૂરિએ જાતજાતનાં નાટકો-પ્રકરણ, ન્યાયોગ, નાટિકા વગેરે રચ્યાં છે. આની રૂપરેખા મેં જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યનો ઈતિહાસ એ નામના મારા પરમાં આલેખી છે. એ પુસ્તક અત્યારે તે અપ્રસિદ્ધ છે,