Book Title: Jain_Satyaprakash 1953 10
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦]
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૯ પૃ. ૬૦૬ માં પાંચ કડીની ચેતનને શિખામણની સઝાય છે. એની અંતિમ કડી કર્તાના નામનું ઘોતન કરતી હોય એમ લાગે છે. એથી એ હું નીચે પ્રમાણે આપું છું -
અથિર સંસારમાં સાર “નવકાર'નું, ધ્યાન ધરતાં સદા હૃદય રીઝે, - એહથી ભવ તરે મેરુ મહિમા ધરે, રિદ્ધિ વિજયાદિ સુખ સકલ સીઝે.”
પૃ. ૬૬-૭ માં ભાવના-મહિમા સેક્ઝાય છે. એ પાંચ કડીની કૃતિની આ કડી નીચે મુજબ છે –
“વિમળ કુળ કમલના હસ તું જીવડા, ભુવનના ભાવ ચિત્ત જે વિચારી,
જેણે આ મનુજ ગતિ રત્ન નવિ કેળવ્યું, તેણે નર નારી મણિ કેડી હારી.” * પૃ. ૬૦૭-૬૦૮ માં સાત કડીની અનિત્ય ભાવનાની સજ્જાય છપાયેલી છે. એને વિષે કડખાની દેશી” એવો ઉલ્લેખ નથી. તેમ છતાં એની રચના ઉપર મુજબ હેવાથી એ સજઝાયને પ્રારંભ હું નીચે મુજબ નેધું છું –
“મુઝ માં મંઝ માં મેહમાં છવ તું, શબ્દ વર રૂપ રસ ગંધ દેખી,
અથિર તે અસ્થિર તું અથિર તનુ જીવિત, ભાવ મન ગગન હરિયાપ પેખી.” જે. ગૂ. ક. (ભા. ૩, ખં, ૨) ગત ઉપર્યુક્ત ઉલેખમાં કડખાની દેશીને ખૂલણ સાથે મળતી આવે છે એમ કહ્યું છે તે એ વાત ચકાસવી સુગમ થઈ પડે તે માટે હું આ “ઝૂલણાછંદ વિષે કેટલીક હકીક્ત અહીં વિચારું છું;
“ખૂલણું’ એ વર્ણમેળ, રૂપમેળ કે અક્ષરમેળને નામે ઓળખાતે છંદ નથી, પરંતુ એ તે “માત્રામેળ છંદ છે. એમાં ૩૭ માત્રા હોય છે અને એમાં આઠ સ્થળે એટલે કે પહેલી માત્રામાં અને પછી પાંચ પાંચ માત્રાએ તાલ આવે છે. ૧૦, ૧૦, ૧૦ ને ૭ માત્રા પછી યુતિ હોય છે. છેલ્લે ગુરુ અક્ષર હોય છે. પંચમાત્રિક ગાલગા થી “મૂલણા' છંદ સધાય છે. એ છંદને ગુજરાતી કવિઓએ ઉપયોગ કર્યો છે. એમની કૃતિઓમાંથી બે ઉદા. હરણ આપું છું;
૨ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨ મા ટી ના મા ન વીમા ટી માં હે મ ળીકા ય તારી જ શેજા ણ ભાઈ ૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨. જીવ જાણે નહિ જાય જુદો પડીકા ય ને થા ય શેહા લ આ હીં?”
આ જ મ હા રા જ જલ ૫ ૨ ઉદય જે છે ને ૨ ૧ ૨ ૧ ૧ ૧ ૨ ૨ ૧ ૨ ૨. ચંદ્ર ને હું દ ય મ હ ષ જામે
બીજા ઉદાહરણમાં અંકના ઉપર ઊભી લીટી આપી મેં તાલનું સૂચન કર્યું છે, આ, રા, ૫, જે, ચં, હ, હું અને મેએમ આઠ અક્ષર ઉપર એકેક તાલ છે. આમ આઠ તાલ છે. - કડખા માટે વિશેષ વિચાર કરાય તે માટે અત્યારે તે ભૂમિકારૂપે આટલો નિર્દેશ કરી હિંદીમાં કડખાનું શું સ્થાન છે એ વગેરે બાબત આગળ ઉપર વિચારવાની અભિલાષા રાખતે હું વિરમું છું.
૧ મેઘધનુષ્ય,
For Private And Personal Use Only
