Jain_Satyaprakash 1953 10

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 18

શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૯ तुलये चतुर्णां पौमयें, पापयोरर्थकामयोः । आत्मा प्रवर्तते हन्त !, न पुनर्धर्ममोक्षयोः ।।
ચારે પુરુષાર્થ કહેવાય છે તે પણ ખેદ વિષય છે કે, આ આત્મા, પાપના કારણભૂત એવા અથ અને કામમાં પ્રવર્તે છે, પણ મેક્ષ અને ધર્મમાં પ્રવતો નથી. સૂરિપંગવા શીસેમપ્રભાચાર્યને આ શ્લેક ઈતર-લૌકિક ધર્મની ઉપાદેયતાની સ્વીકૃતિ જણાવવા માટે જ ફકત છે. ધર્મ વગર અર્થ અને કામના સાધન તરીકે જે ધર્મની ઉપાદેયતા બતાવી તે કઈ રીતે જૈનશાસનથી પ્રમાણિત નથી,
"त्रिवर्गसंसाधनमन्तरेण, पशोरिवायुर्विफलं नरस्य ।
तत्रापि धर्म प्रवरं वदन्ति, न तं विना यद् भवतोऽर्थकामौ ॥" બાહ્યદષ્ટિવાળાને નવીન માર્ગ પ્રવેશ માટે પ્રાથમિક દૃષ્ટિએ અર્થ અને કામના સાધન તરીકે પણ ધર્મની ઉપાદેયતા હોય તે પણ સદ્દધર્મના ઉપદેશકે અર્થ અને કામને સાબ તરીકે ગણાવી શકે જ નહિ. છતાં કોઈ પ્રસંગે અનુવાદ કરવા લાયક કે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે પ્રાથમિક પ્રવેશ માટે લાલચરૂપે હોય પણ અર્થ અને કામને ઉપાદેય કોઈ પણ રીતે ગણવાની ભૂલ કેઈથી ન થવી જોઈએ
જ પ્રવૃિત્ત કે ફળની અપેક્ષાએ કહેલ છ વર્ગમાં ઉત્તમોત્તમ પણું અને ઉત્તમપણું શ્રેષ્ઠતાના હિસાબે સાધ્ય કે ઉપાદેય છે અને મધ્યમ-વિમધ્યમ-અધમ અને અધમાધમપણું હેય જ છે. માટે આ વર્ગ શ્રેષ્ઠતાના હિસાબે નથી પણ ચતુવર્ગની માફક ફકત વર્ગીકરણ રૂપે જ છે.
જગતમાં પદાર્થો ઉપાદેય, હેવ અને ઉપેક્ષણીય એમ ત્રણ પ્રકારે છે અને તે ત્રણે અહિક (લૌકિક) આમુમ્બિક (પારલૌકિક કે લેકેત્તર) એમ બન્ને દષ્ટિએ હોય છે. ઐહિકદષ્ટિએ ઉપાદેય-અફ-ચંદન-અંગનાદિ, હેય-સર્ષ વિષ કંટકાદિ અને ઉપેક્ષણીય તૃણ, ધૂળ, કાંકરા વગેરે છે. જયારે આમુમ્બિક દષ્ટિએ ઉપાદેય—સભ્ય દર્શન-જ્ઞાન ચારિત્ર દિ, હેય-મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન, અરિતિ વગેરે, ઉપક્ષીય, સ્વર્ગવિભૂતિ વગેરે આ રીતે પદાર્થ જાણું તેની પ્રતિ, પરિહાર અને ઉપેક્ષા કરવાની ઇચ્છાવાળાએ વિવેકથી તેમાં પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્યાદિરૂપ પ્રયત્ન કરે જઈ એ.
ઉપદેશના ક્રમમાં પ્રથમ સાવિત, પછી દેશવિતિ, તેમાં શ્રાવકપણું, સમકિત અને તે પછી માર્ગનુસારપણું આવે છે, જયારે જીવ પ્રાયઃ છેલ્લું પાનુપૂવથી સર્વવિરતિ પામે છે, માટે ગ્યતા જોઈ ઉપદેશ કરવાને અને વ્રત અપવાનાં રહે છે. અન્યથા ઉપદેશક વિભાગૂ બને.
“ ના ત્યા ' એટલે સર્વનાશતા પ્રસંગે બને તેટલું પણ રક્ષણ કરવું એ ન્યાયે, સર્વવિરતિ ન બની શકે તે તે આત્મા આરાધનાથી બિલકુલ વંચિત ન રહી જાય તે માટે પાછળના ક્રમે પણ લેવાનું બતાવ્યું છે. તેમાં જેટલી વિરતિ થાય તેટલે ધર્મ બાકીને અધર્મ. તેનું પાપ ખરું પણ નિયમ ભંગ નહિ, માટે અવિરતિને અંશ પાપબંધના કારણે હેય જ છે.
પાંત્રીસ ગુણવાળો આત્મા દેશનાહ કહ્યો છે. જેનામાં તે ગુણ હોય તેને ધર્મને ઉપદેશ અપાય. માર્ગાનુસારી માટે ન્યાયસંપન્નવિભવ ધર્મ, જ્યારે અન્યાયસંપન્ન વિભવ પાપ, અન્યાય ગયો એટલા અંશે ધર્મ. બાકીનું પાપ ખરું પણ નિયમ ભંગ નહિ પૈસાને સારા માને છે જેને નહિ પણ જૈન પાસે પૈસા ન હોય એમ નહિ. તેને હાય બધું પણ માને પાપ. પાપના ઉદયથી બે હેય, છોડવાની શક્તિ ભલે તેને ન હોય, પણ છોડવાની પેરવીમાં હેય.
અઢાર પાપસ્થાનમાં એથે મૈથુનને ત્યાગ કહ્યો. એટલે શ્રાવને સ્વીને, સ્વીકારમાં પાપ નહિ એમ નહિ (પાપ ખરું જ, પણ પિતાના નિયમને ભંગ નહિ; માટે આ ઉપાય