Book Title: Jain_Satyaprakash 1953 10
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાધ્ય કે સાચો પુરુષાર્થ!
લેખક : પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રીમહાપભવિજયજી [પૂઆ. શ્રી. વિજયરામચંદ્રસુરીશ્વરજી અંતેવાસી ] -
જગતના પ્રાણુઓના અનેક અપેક્ષાએ અનેક પ્રકારના ભેદ પડી શકે છે. પ્રવૃત્તિ અને ફળની અપેક્ષાએ રિપુંગવ શ્રીઉમાસ્વાતિજીએ જીવ માત્રના ઉત્તમોત્તમાદિ છ વર્ગ પાડવા, તેમ ધ્યેય કે પ્રોજનની અપેક્ષાએ જીવ માત્રના ચાર વર્ગ પાડી શકાય જગતમાં ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેક્ષ સિવાય કોઈ બીજું પ્રયોજન કે ધ્યેય કેઈ પણું આત્માને હાઈ શકતું નથી. માટે ચાર જ પુરુષાર્થ કહે ામાં આવ્યા છે. એ દષ્ટિએ સઘળાથે આત્માઓના ચાર પ્રકારે પડે છે, પણ એ ચતુરંગ કે ચારે પુરુષાર્થ એક જ છે એમ માની લેવું યોગ્ય નથી.
બાહ્ય સુખ તે કામ અને બાહ્ય સુખનાં સાધનો અર્થ કહેવાય. જ્યારે તાત્વિક આત્મીય સુખ તે મોક્ષ અને તે મેક્ષનાં સાધનો તે ધર્મ કહેવાય,
પિતાનું-આત્માનું મેક્ષ થાય એ પ્રયાજનથી પ્રવૃત્તિ કરનાર આત્માઓ બાહ્ય સુખ અને તેનાં સાધને, સાચું સુખ નહિ પણ સુખાભાસ જેવાં છે તેથી તેને અસાર માની હેય તરીકે જ ગણે. જ્યારે મેક્ષમાં સ્થિર સત્ય અને પૂર્ણ સુખ હોવાથી તે ઉપાદેય છે. ધર્મની ઉપાદેયતા સ્વતંત્ર નથી પણ ધર્મ મોક્ષનું કારણ હોવાથી મોક્ષસુખની સિદ્ધિના કારણ પૂરતી જ ધર્મની ઉપાદેયતા છે. પણ અસાર એવા અર્થ, કામના પ્રોજનવાળા ધમની ઉપાદેયતા મનાતી નથી. એટલા જ માટે કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીએ ફરમાવ્યું કે, જsી Êા જતાં ૪ વારમ્.” એમ જણાવી ચતુર્વર્ગમાં તાત્વિકતાએ મોક્ષની જે સ્વતંત્ર ઉપાદેયતા અને ગની-ધર્મની સ્વતંત્ર રીતે નહિ પણ પક્ષના કારણ તરીકે જ ઉપાદેયતા બતાવી તે સ્પષ્ટ સમજાશે. તે પછી આત્મસ્વરૂપના બાધક, કપાશમાં ફસાવનાર અને ચતુર્ગતિમાં ભમાવનાર એવા કામ અને અર્થને (બાહ્ય સુખ અને અને તેનાં સાધનો) વિવેકી ઉપાદેય ક્યાંથી ગણે?
બાહ્ય સુખ (કામ) અને તેના સાધનો (અર્થ) ના સર્વેશ નિષેધ માટે શાસ્ત્રોમાં કથન આવે છે-“રવા મેનુur vi” કહી પાંચ પ્રકારના વિષયના ઉપભેગ અને “સવાબે વળg રેમ” કહી સચિત્તાદિના ગ્રહણ અને મૂછ સંપૂર્ણપણે વર્જવા માટે જણાવ્યું છે. આંશિક પણું અર્થ, કામની ઉપાદેયતા હતા તે તેમ ન કહેત. માટે જ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજી વીર પરમાત્માની સ્તુતિ કરતાં કહે છે કે –
'" हितोपदेशात् सकलज्ञक्लप्तेर्मुमुक्षुसत्साधुपरिग्रहाच ।।
पूर्वापरार्थेष्वविरोधसिद्धेस्त्वदागमा एव सतां प्रमाणम् ॥" આ લેકમાં બતાવેલ ચાર કારણે જિનેશ્વરેએ પ્રરૂપિત આગમ સત્યુને માન્ય છે. ચેથી કાણમાં બતાવ્યું કે અન્યના આગમમાં આગળ પાછળના પદાર્થોમાં જેમ વિરોધ આવે છે તે વિરોધ આપના આગમમાં નથી, માટે પ્રમાણભૂત છે માટે અંશે પણ અર્થ-કામની ઉપાદેયતા ન માનતાં સંપૂર્ણપણે તેને હેય માનીએ તે જ શ્રીવીતરાગ પરમાત્માનું શાસન પ્રામાણિક રહે. માટે ધર્મ, અર્થ કામ અને મેક્ષ જે ચાર વમ કરવામાં આવ્યા છે તે માત્ર જય કે પ્રજાના હિસાબે છે પણ ઉપદેયતાના હિસાબે નથી. સાચું જ કહ્યું કે -
For Private And Personal Use Only
