Jain_Satyaprakash 1953 03 04

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 5

: ė-૭ ]
ચાર મહાપુરુષ
[ & જ્યારે મહાવીર અને મુદ્દે ગૃહસ્થમાગના પણ ઉપદેશ આપ્યા, તેની વ્યવસ્થા પણ કરી પરંતુ તેમને ઉદ્દેશ ગૃહસ્થને દષ્ટિકાણુ પ્રવૃત્તિ તરફથી બદલવાના હતા.
રામ અને કૃષ્ણ દુષ્ટોના સંહાર કરી અને એ રીતે ધમ'ની સ્થાપના કરીને એક તરફથી અલગ થઈ ગયા, પરંતુ મહાવીર અને શુદ્ધ પાતાની અહિંસક પદ્ધતિથી તે દુષ્ટોને ધર્માત્મા બનાવીને અલગ થઇ ગયા નહાતા. તેમણે તેમનું પણુ સંગઠન કર્યું અને મુનિઓનું પણ સગઠન કર્યુ. રામ અને કૃષ્ણે સ્વય' ઉપદેષ્ટા નહોતા. તેમના આદર્શને સાહિત્યિક રૂપમાં તેમની પછી તેમના વિદ્વાન અનુયાયીઓએ લખ્યા. પરતુ મહાવીર અને યુદ્ધ સ્વય' ઉપદેષ્ટા હતા; પેાતાના આદર્શોના સ્વય. વ્યાખ્યાતા હતા. આથી તેમના ઉપદેશા અને સિદ્ધાંત તેમના જ શબ્દોમાં આજે પણ મળે છે. રામ અને કૃષ્ણુ જે સંસ્કૃતિ સાથે સંબધિત હતા, તે મનુષ્ય અને સ્ત્રીઓમાં, ત્યાં સુધી કે મનુષ્ય મનુષ્ય વચ્ચે ભેદ માનતી, અને સમાજ પર એક નિશ્ચિત વર્ગના શાસનની સમર્થક હતી. એથી તેમના આદર્શો જે ભાષામાં લખાયા, તે સ` સાધારણુની ભાષા ન રહેતાં એ વગની જ ભાષા (સસ્કૃત) હતી, પરંતુ મહાવીર અને યુદ્ધ મનુષ્ય અને સ્ત્રીઓની વચ્ચે અથવા મનુષ્ય મનુષ્યની વચ્ચે ધમના ક્ષેત્રમાં ક્રાઈ ભેદભાવ કરવાને વિરુદ્ધ હતા. તેમને કાઇ વર્ગ વિશેષનું નહી પરંતુ બધાનું કલ્યાણુ ટ્ટિ હતુ. પરિણામે તેમણે જે કઈ ઉપદેશ આપ્યા તે બધાની ખેલીમાં અમાગધી અને પાલીમાં આપ્યા. વૈદિક અને શ્રમણુ સંસ્કૃતિના મૌલિક મતભેદ આ વાતો ઉપર જ આધારિત છે.
મહાવીર અને બુદ્ધ
મહાવીર અને બુદ્ધ સમકાલીન હતા. અને બિહારમાં ઉત્પન્ન થયા હતા, અને ગણુ રાજ્યાના અધિપતિના પુત્ર હતા. તેના ઉપદેશનું ક્ષેત્ર-ત્યાં સુધી કે શ્રોતા પણુ પ્રાયઃ એક જ હતા. અને જે ભાષામાં ઉપદેશ આપતા હતા તે પણ લેાકભાષા જ હતી, વૈદિક સંસ્કૃતિના જે નિયમાએ મુખ્યતા મેળવી તત્કાલીન સમાજ રચનાને વિકૃત બનાવી દીધી હતી અને ઊંચ નીચની ભાવનાને પ્રશ્રય આપી સ'ધ' ઉત્પન્ન કરી દીધા હતા તે પરિસ્થિતિના લાભ આ બંને મહાપુરુષોએ ઊાવ્યા અને બંનેએ સમાજના માનસમાં એ વિચારધારાને વિરોધ કરીને અને સર્વજીવ સમાનતાના ઉપદેશ આપીને મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન ખનાવી લીધું હતું. આ સજીવ સમાનતાના સિદ્ધાંતમાંથી અહિંસાનું તત્ત્વ ઉત્પન્ન થયું જે આ મહાપુરુષાના વ્યક્તિત્વના આધારે ફળવાન બની વૈદિક સંસ્કૃતિને અભિપ્રેત ધ મર્યાદા અને સમાજવ્યવસ્થાના નિયમાને છિન્નભિન્ન કરવામાં આશાતીત સફળતા મેળવી.
આ બધી સમાનતાઓ હાવા છતાં અને સ ંસ્કૃતિ વિભિન્ન દિશામાં અગ્રેસર ખતી, તેનુ‘ કારણ એ હતું કે, બને મહાપુરુષાની પરિસ્થિતિ જ્યાં સુધી સમાન હતી, ત્યાં સુધી અંતે એક જ દિશામાં ચાલ્યા, પરંતુ જ્યાં આદર્શાના પ્રશ્ન આવ્યો ત્યાં નૈના દષ્ટિક્રાણુ જુદા જુદા બની ગયા. મહાવીર્ ધ માની કઠાર સાધના અને તપશ્ચર્યાને અનિવાય માનતા હતા. તેમણે સ્વય' એ માર્ગે ચાલીને સફળતા મેળવી હતી. પર`તુ બુદ્ઘ તપશ્ચરણને ધર્મ માટે અનિવાર્ય માનતા નહોતા, કે તેને કાયલેશ સમજીને તેની ઉપેક્ષા કરતા, તેઓ સ્વયં તપશ્ચર્યાં કરતાં કરતાં જ્યારે કુશ બની ગયા અને સફળ ન થયા ત્યારે તેમણે એ મા'ના