Jain_Satyaprakash 1953 03 04

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 6

૧૦૦ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ [વર્ષ : ૧૮ જ ત્યાગ કરી દીધો. એ માર્ગ તજવાને જ્યારે નિશ્ચય કર્યો ત્યારે એ નિશ્ચયને જ બેધિ. પ્રાપ્તિની સંજ્ઞા આપી દીધી. આ જ દૃષ્ટિકોણથી મહાવીર પિતાના જીવનમાં સાધુ રહેવા છતાં પણ તપસ્વી રહ્યા અને બુદ્ધ પિતાના જીવનમાં કેવળ સાધુ બની રહ્યા.
મહાવીર સાધુતાની નિશ્ચિત મર્યાદામાં માનતા હતા. પરિણામે તેઓ એ મુજબ ચાલતા હતા. પરંતુ બુદ્ધ પિતાને કોઈ બંધનમાં બાંધી ન શક્યા. પરિણામે તેઓ ભજનને માટે નિમંત્રિત બનીને ચાલતા હતા. મહાવીરને દષ્ટિકોણ ધર્મને સનાતન સત્ય માનવાને હતો. આથી તેઓ ધર્મને તેના અસલ સ્વરૂપમાં જ રાખવાને ઇચ્છતા, તેમાં કોઈ બાંધછોડને પસંદ કરતા નહેતા. છે. પરંતુ બુદ્ધનો દષ્ટિકોણ પિતાના ધર્મને પ્રચાર કરવાનું હતું. પરિણામે જ્યારે પરિસ્થિતિ આવી પડતી ત્યારે તેઓ પિતાના નિયમોમાં તે ફેરફાર કરી લેતા. સત્યનિષ્ઠાના કારણે જ મહાવીરને ધર્મ રાષ્ટ્રધર્મ બની શક્યો નહિ, જ્યારે લેફરજનના કારણે બુદ્ધને ધર્મ વિશેષ પ્રસાર પામી ગયે.
વૈદક ધમ ધમના ક્ષેત્રમાં અને લૌકિક છવનમાં પણ અહિંસાને એવી હળવી બનાવી દીધી કે માંસભક્ષણ બંને ક્ષેત્રોમાં ઉપાદેય બની ગયું. બુદ્દે ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં જીવિત પશુએની હિંસાને વિરોધ કર્યો પરંતુ ક્ષત્રિયવર્ગના અભ્યાસી લેકેને માંસને ત્યાગ અરુચિકર લાગે એમ હતા તેથી બુદ્ધે મૃત માંસના ભક્ષણને એક માગ ખેલી દીધે. એ માર્ગે હિંસાએ નીકળી ધર્મ અને લોકજીવન, બંનેને વ્યાપ્ત બનાવી દીધું. ફલતઃ આજે અધિકાંશ બૌદ્ધો માંસભક્ષી જોવા મળે છે. પરંતુ મહાવીર આ વિષયમાં અત્યંત કઠોર રહ્યા. તેમણે ધાર્મિક ક્ષેત્રની સાથે જ વ્યક્તિગત અને સમષ્ટિગત જીવનની બધી હિંસાનો વિરોધ કર્યો. ફલત આજે પણ કઈ જૈન માંસભક્ષી નથી.
મહાવીર સમાજને ચતુર્વિધ સંઘ સાધુ, સાણી, શ્રાવક અને શ્રાવિકાના રૂપમાં વિભાજિત કરી તેને વ્યવસ્થિત કરવામાં પૂર્ણતઃ સફળ બન્યા. બુદ્દે સંધરચના તે કરી પરંતુ તેઓ પિતાના સંધને વ્યવસ્થિત કરી શક્યા નહિ. મહાવીરને સંધ જનતંત્રીય આધાર પર નિશ્ચિત નિયમોને આધીન સંચાલિત થતું હતું પરંતુ બુદ્ધને જનતંત્રીય પ્રણાલી પર નિર્મિત હોવા છતાં પણ નિશ્ચિત નિયમ ન હોવાથી વ્યવસ્થિત ન બની શકો. ફલતઃ જેન સંધ આજે પણ એટલે વ્યવસ્થિત છે, તેટલ વ્યવસ્થિત બૌદ્ધ સંધ નથી.
બુહ મહાવીરને પોતાના પ્રતિબંધી માનતા હતા. પરિણામે તેમના બધાયે કાર્યક્ષા. મહાવીરને જોઈને પિતાના ધર્મના પ્રચાર માટે જ બનતા. પરંતુ મહાવીરને ઉદ્દેશ ધર્મપ્રચાર હોવા છતાં પણ કેવળ અનુયાયીઓની વૃદ્ધિ કરવા માત્ર નહે. પરિણામે તેમની દષ્ટિ કેવળ ધર્મ તરફ રહેતી હતી. સંભવતઃ એ જ કારણ છે કે, બૌદ્ધ શાસ્ત્રોમાં નાતપુરા (મહાવીર)ને જેટલે ઉલ્લેખ મળે છે એટલે જેનશામાં બુદ્ધ માટે મળતો નથી.
સૈદ્ધાંતિકરૂપે બુદ્ધ એકાંતવાદી હતા, પરંતુ મહાવીર, સમન્વયવાદી હતા, બુદ્ધની સ્થિતિ એકપક્ષીય હતી અને મહાવીરની સ્થિતિ બને પક્ષોના નિર્ણાયક જેવી હતી. જેન વેતાંબર માંથી ]
[ અનુવાદિત
t
"
1
- -
.
. મક