________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૬ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ : ૧૮
પુદ્ગલ અને કાર્રણ વણા—જૈન દર્શન સમસ્ત પદાર્થાન—દ્રબ્યાને જીવ અને અજીવ એમ એ વમાં વિભક્ત કરે છે. અજીવ તરીકે એ પુદ્ગલ, આકાશ વગેરે ગણાવે છે, થ્યાકાશ અતત છે. એના બે ભાગ નિર્દેશાયા છે. એકમાં જીવ, પુદ્ગલ વગેરે છે, જ્યારે ખીજામાં કેવળ આકાશ જ છે. પહેલા ભાગને ‘લાકાકાશ ' અને ખીન્નને અલેાકાકાશ’ કહે છે. આ લાકાકાશમાં પુદ્દગલ એક યા બીજા સ્વરૂપે સર્વત્ર છે. આ પુદ્ગલ ભૂત છે— રૂપી છે—ઇન્દ્રિય દ્વારા એનુ ગ્રહણુ શકય છે. એને સ્પર્શ, રસ, ગંધ અને વણું છે. એના સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ અંશને, જ્યાં સુધી એ એથી અલગ થયેલા ન હોય ત્યાં સુધી પ્રદેશ ’ કહે છે, અને એ અલગ થતાં એને પરમાણુ ' કહે છે. આમ જ છૂટા છૂટા એકેક પરમાણુઓ હોય એને ‘ પરમાણુ વĆણા ’ કહે છે.
વર્ષોંણા એટલે સમુદાય. પરમાણુમાં વણારૂપે પરિણમવાની ચેગ્યતા હોવાથી ‘ પરમાણુ વ'ા ' નામ સાČક ઠરે છે. બબ્બે કે એથી વધારે પરમાણુએ મળતાં જ સ્મુધ બને છે. બબ્બે પરમાણુઓના સજાતીય સ્કંધા તે ખીજી વણા' છે. એવી રીતે વધતાં વધત અનંત પરમાણુઓના બનેલા ધેાની પશુ એકેક વણુા છે. આ જાતની વિવિધ વર્ગ ણુાઓ એકેકથી સૂક્ષ્મ છે, જોકે પરમાણુઓની સખ્યામાં એક એકથી ચડે છે. આવી એક અન’તાન'ત પરમાણુથી બનેલી સૂક્ષ્મ વાને ‘ કાણુ વ ણુા ' કહે છે. એ શરીર ખનાવવા માટે કે એકલવા માટે જે વા ( ભાષા–વગા ) કામમાં લેવાય છે વિચારવા માટે જે મનેાવાના ઉપયાગ કરાય છે, તેના કરતાં પરમાણુની સંખ્યા તેમજ સમતાની દૃષ્ટિએ ડિયાતી છે.
.
કાષાયાનું નિરૂપણ–જૈન દર્શન પ્રમાણે જીવાના બે પ્રકાર છે: (૧) મુક્ત અને (૨) સ’સારી, સ’સારી જીવાને દેહ છે, જ્યારે મુક્ત વાતે દેહ નથી. દેહધારી જીવામાં જે સર્વથા અવિકારી બન્યા છે તેએ · જીવન્મુક્ત' ગણાય છે. એમના સમભાવમાં—એમની અવિકારિતામાં—વીતરાગતામાં તેમજ એમના જ્ઞાનમાં કશી મણા નથી. એમનાથી ઊતરતી કાટિના વેા વિકારી છે—એમનામાં થોડે ઘણે અંશે પણ વિકાર છે. ક'ઈ નહિ તા એમ નામાં લાભની વૃત્તિ ખૂણેખાંચરે પણુ અલ્પ પ્રમાણુમાંયે વિદ્યમાન છે. બીજા છવા તા એથી પણ નીચલી દે છે. તેમનામાં તે લેાભ સિવાયના વિકારા—ક્રોધ, માન, માયા કે એ બધાયે છે. આ ક્રોધાદિ—વિકારાને જૈન દર્શન - કષાય કહે છે:
3
'
યોગના અથ—સંસારી જીવતે દેહ છે. એ દેહ જ્યાં સુધી છે—એ પાંજરામાંથી આત્મા મુક્ત થયા નથી ત્યાં સુધી એને હાથે કાયિક, વાચિક અને માનસિક પ્રવૃત્તિ થયા કરે છે. જે ‘જીવન્મુક્ત ' છે તેમને પણ એમના જીવન~મર્યાદાની લગભગ પૂર્ણાહુતિ પર્યંત આ પ્રવૃત્તિએ હોય છે. એએ પર-મુક્ત' ખતે પછી એમને પુદ્ગલને અવલ ખીને કાઈ પ્રવૃત્તિ કરવાની રહેતી નથી તેમ હાતી પણ નથી. આત્મ-રમરણુતાના અપૂર્વ આનંદ સ્વાવલંબી જ હેાય. એને વળી કાઈ પણ કારણસર પુદ્ગલને લેવાનું કે મૂકવાનુ` હાય ખરુ? એ ‘પર-મુક્ત ’ આત્મામા તા સવથા અયાગી ' છે, કેમકે એ કાયિકાદિ પ્રવૃત્તિઓથી પર છે અને આ કાર્યકાદિ પ્રવૃત્તિઓને જૈન દર્શન ચેંગ' કહે છે, જૈનાના સત્તુ દેવા ખુદ્દ તીર્થંકરા પણ નિર્વાણુ પામવાની તૈયારીમાં હોય ત્યારે જ
4
સયેગી ' મટી અયેગી’
For Private And Personal Use Only
