Jain_Satyaprakash 1952 08

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 7

અંક: ૧૦-૧૧ ] રાજગૃહમાં પ્રાચીન જૈન સામગ્રી [ ૧૭૭ ધાર્મિક જનતિની સત્યતા સ્વીકારી લેવા છતાં આપણને એ વિશ્વાસ કરવાનાં પર્યાપ્ત પ્રમાણે છે કે, જે એક વાર કોઈ પણ સ્થાનને ધાર્મિક મહત્ત્વ મળી જાય એ સ્થાનની સમગ્ર જનતા બલાત ધર્મ પરિવર્તન અથવા એ દેશમાં નવી જાતિ (ethmic stock) વસી જતાંયે તેનું મહત્ત્વ બન્યું રહે છે. ઉદાહરણને માટે મખદુમકુંડ, જે નિશ્ચયથી દેવદત્તની સમાધિગુફા છે, એ એનું પ્રમાણ છે. મૈક એલિસ્ટર (Mac Alister) ના - નાનુસાર જેરૂમને પર્વત હિબ્રુઓનું પવિત્ર સ્થાન બનવા પહેલાંથી જ પવિત્ર સ્થાન માનવામાં આવતું હતું. ભૂમિ ખસી જતાં બનેલી મખદુમકુંડની ગુફાના સંબંધમાં બીજી પણ કેટલીયે જનશ્રુતિઓ છે; જેનાથી મનુષ્ય આશ્ચર્યચકિત બની રહે છે. શાક્ય રાજકુમાર, જેણે માનવજાતિની મુક્તિને માટે રાજ્યને પરિત્યાગ કરી દીધું હતું, તેના ઈર્ષાળુ પિતરાઈ ભાઈ (દેવદત્ત) ની સમાધિ બની તે પૂર્વે પણ આ સ્થાન કેટલાયે વિભિન્ન મત અને વિધિઓનું સાક્ષી રહ્યું છે.
અન્યત્ર મેં ચીની યાત્રી હ્યુએનત્સાંગ( Higentsang )ની એતિહાસિક ભૂલો બતાવી છે. એક દાયકાથીયે પહેલાં ડી. એન. સેને એ જ પ્રકારે ચેતવણી આપી હતી “દીઘનિકાય'ની અંતર્ગત “સમલસુત્ત' અત્યંત પ્રાચીન છે અને ચીની યાત્રીઓના વિવરણની અપેક્ષાએ તેની પ્રામાણિકતા અધિક માન્ય છે, જેમાં સૌથી પહેલો, બુદ્ધના મૃત્યુ પછી એક હજાર વર્ષ પછી ભારતભ્રમણને માટે આવ્યો હતો. ચીની યાત્રીઓને જનશ્રુતિઓ યુક્ત સ્થાનીય પરંપરા પર નિર્ભર રહેવું પડતું હતું, જેનું પરિણામ એ હતું. કે તેમણે પણ તેવા જ પ્રકારની ભૂલો કરી; જેવું તેમણે પ્રથમ બૌદ્ધસભા (First Council) ના વિષયમાં લખ્યું હતું. સ્થાનીય ધાર્મિક જનધૃતિઓની વિશ્વસનીયતાનું પ્રમાણુ મને બિહાર સરકારના ગૃહવિભાગની સભાના સચિવ શ્રી. એન. પી. મુખરજીના નાલંદાના વિવરણથી સને ૧૯૪૮ માં પ્રાપ્ત થયું હતું. પિતાની બાલ્યાવસ્થામાં, વીસમી શતાબ્દીના પ્રારંભમાં જ્યારે તેમણે નાલંદાની યાત્રા કરી હતી ત્યારે ત્યાંની આસપાસના લોકોએ તેમને બૌદ્ધ મઠો અને વિહારના ટીલા (ટેકારા) એ તરફ સંકેત કરીને બતાવ્યું હતું કે આ સ્થાન પર રૂક્ષ્મણીનું હરણ થયું હતું. જો આ (સ્થાન) ચીનમાં હેત તે કેવી રીતે એક ભારતીય યાત્રીનું કથન અથવા બીજા સ્થાનોના ભગ્નાવશેષને 'મહાભારત' સાથે સંબંધિત દાનું પાણી બનાવવાનું ઉચિત સમજાત? આ પ્રકારનાં ઉદાહરણની એડ નથી. આનાથી એ પ્રમાણિત થાય છે કે બૌદ્ધોએ પાછળથી જ જૈનોના પ્રાચીનતર અવશેષો ઉપર પિતાના સ્તૂપ અથવા વિહાર બનાવી લીધા છે. મધ્યપ્રાંતના પહાડપુરમાંથી પ્રાપ્ત અભિલેખથી પ્રમાણિત થાય છે કે ધર્મપાલદેવે પ્રાચીન જૈન સ્થાન પર સોમપુર વિહારની ૧૫૯ જી. ઈ. માં સ્થાપના કરી હતી. એથી જ રતૂપ (વિશેષતયા અજાતશત્રુ સ્તુપ ) નું ભવન યા સ્થળ હેવું એ જૈનોને માટે પવિત્ર હતું; જેને આગળ ઉપર બૌદ્ધોએ પિતાનું કહીને અપનાવી લીધુંએ સંભવ પ્રતીત થાય છે
૪. આર. એ. એસ. મેક એલિસ્ટર– “એ સેમ્યુરી એફ એસ્ટેશન ઈન પેલેસ્ટાઈન.” ૫. જર્નલ ઓફ ધી આન્ન હિસ્ટોરિકલ રિસર્ચ સોસાયટી” જિદઃ ૫ ૬. ડી. એન. સેન– “ જર્નલ ઓફ બિહાર એન્ડ ઉડિસા રિસર્ચ સેસાયટી ” જિ૯દ : ૪, પૃ.૧૩૩ ૭. એમ. એ. એસ, આઈ. સ. પપ. પૂ. 63–6. આઈ. જિ૯૬ : ૧૯, પૃ. ૫૯