Jain_Satyaprakash 1952 08

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 15

ગુજરાતને પ્રાચીન મંત્રી-વંશ લેખક :–પં. શ્રીયુત લાલચંદ્ર ભગવાન ગાંધી : વડોદરા
ગુજરાતની પ્રાચીન રાજધાની અણહિલવાડ પાટણની સાચી પ્રભુતાના સમયમાં, સુપ્રસિદ્ધ ચાવડા અને પ્રતાપી ચૌલુક્ય રાજ-વંશની કીર્તિ–વૃદ્ધિમાં સહાયભૂત થયેલા પિતાની કિમતી સેવાથી વંશ-પરંપરા સાત પેઢી સુધી એકનિષ્ઠાભરી વફાદારીથી ગુજરાતનાં, ગૌરવ, પ્રતાપ, સમૃદ્ધિ, ધર્મ અને યશ વિસ્તારનાર એક ઉત્તમ મંત્રિ-વંશ સદ્દભાગ્યે ગુજરાતને પ્રાપ્ત થયો હતો. સુપ્રતિભાથી અને બહુ કુશલતાથી સૈકાઓ પર્યન્ત ગુજરાતના વિસ્તૃત રાજ્યતંત્રને સુવ્યવસ્થિત રાખી રાજ-કારભાર ચલાવનાર મહામત્ય, દંડનાયક વગેરે અધિકારી પૂરા પાડનાર, જેનધર્મ દીપાવનાર એ પોરવાડ વીર વણિકવંશની પ્રાચીન પ્રાકત પ્રશસ્તિ, પાટણના પ્રાચીન જૈન પુસ્તકાના ભંડારોની શોધ-ખેાળમાંથી મળી આવી છે, જેમાંથી ગુજરાતના ઇતિહાસને ઉપયોગી હકીકત મળી આવે છે. એમાંની એક પ્રશસ્તિનો. અનુવાદ અંતે આપવામાં આવ્યું છે.
મહારાજા કુમારપાળના મંત્રીશ્વર પૃથ્વીપાલની પ્રાર્થનાથી ૨૪ તીર્થકરનાં પ્રા. અપબ્રેશભાષામાં ચરિત્રો રચનાર, વડગચ્છના હરિભદ્રસૂરિએ એ ચરિત્રોના અંતમાં ઉપર્યુક્ત મંત્રી પૃથ્વીપાલને તથા તેના પૂર્વજોનો પરિચય કરાવ્યો છે. કુમારપાળના રાજ્ય-કાળમાં રચાયેલાં એ ચરિત્રોમાંથી ૮૦૩૨ ૫ઘપ્રમાણુ પ્રા. “ચંદ્રપ્રભયરિત્ર'ની વિ. સં. ૧૨૨૩ માં તાડપત્ર પર લખાયેલી પુસ્તિકા સંઘવીના પાડાના ભંડારમાં વિદ્યમાન છે, જેનો આત્યંત ભાગ ગા. આ. શિ. ને પાટણ ભંડારના ડિ. કર્યો. (વો. ૧, પૃ. ૨૫ થી ૨૫૬)માં અમે દર્શાવ્યા છે, જે હરિભદ્રસૂરિના વિ. સં. ૧૨૧૬ માં રચાયેલા અપભ્રંશ નેમિનાથ ચરિત્રનો ઉલ્લેખ, અમે ‘જેસલમેર ભાં, સૂચીમાં કર્યો છે અને જર્મનીના સુપ્રસિદ્ધ છે. હર્મન યાકોબીએ જેને એક ભાગ બસનકુમાર ચરિત્ર' જર્મનીમાં રોમનલિપિમાં પ્રકાશિત કરેલ છે. એ જ હરિદ્વરિએ રચેલ “મહિનાથ ચરિત્ર’ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપર્યુકત ચરિત્રોની પ્રાંત પ્રશસ્તિ પરથી જણાય છે કે —–
વનરાજના રાજ્યમાં ઠ. નિન્ન અને દંડનાયક લહર, “શ્રીમાલપુરમાં ઉત્પન્ન થયેલ પોરવાડ વંશમાં સગુણ મુક્તામણિ જે નિજય નામને વણિક ઠક્કર થયા હતા. શ્રીદેવીએ પ્રકટ થઈને ભાવી અભ્યદય કહેવાથી તે, શ્રીમાલપુરથી ગંભૂય (ગભૂ) નારીએ પહે, ત્યાં તેના ઘરમાં વિપુલ લક્ષ્મી વિલાસ કરવા લાગી હતી. પૃથ્વીને હર્ષ આપનાર વનરાજની પ્રકટ થયેલા મંડલમાં પદ-વિભવની પુષ્ટિ થઈ હતી. પસરતા ગંધહસ્તીઓની ઘટાઓ વડે અને ઉછળતા ઘોડાઓની દુક્ર વડે અનેક પ્રકારે થયેલો તેને ઉદય-વિસ્તાર વિસ્મય પમાડે તે હતો. વનરાજ રાજ દ્વારા અણહિલપુરમાં લઈ . જવાયેલા તે નયમતિવાળાએ વિદ્યાધરગમાં વભજિનનું મંદિર કરાવ્યું હતું. વિશુદ્ધ નય(નીતિ )વડે કીર્તિ–પ્રસર પ્રાપ્ત કરનારા, રત્નનિધિ જેવા તે નિન્નય)થી બહુસંખ્ય સૂક્તિઓ વડે સુખ આપનાર લહર દંડનાયક . કૂદતા ઘોડાઓના સૈન્ય સાથે તે વિંધ્યગિરિના પ્રદેશમાં પહોંચ્યા હતા. ત્યાંથી શ્રેષ્ઠ હાથીઓની ઘટા ગ્રહણ કરી જ્યારે તે પિતાના
૧. ને. તથા મની પ્રશસ્તિ પરથી સમજાય છે કે વનરાજ, તેને પિતા સમાન માનતા હતા,