Jain_Satyaprakash 1946 03

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 10

૧૬૮ ] શ્રી જેન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૧ રાજ્યભિષેકનું ચિત્ર પણ તેમણે તયાર કર્યું હતું. પ્રાણિવિજ્ઞાનની સરળતા માટે મુનિરાજ શ્રી ધર્મવિજયચિત્રિત છવભેદર્શકચિત્ર બાલસાહિત્ય રૂપે શ્રીમતી આગ્યોદય સમિતિએ પ્રસિદ્ધિમાં મૂક્યું. આ સિવાય કેટલુંક સાહિત્ય છાયાચિનું પણ પ્રસિદ્ધ થયેલું જોવામાં આવે છે, પ્રાચીન ચિત્ર સાહિત્ય લોકાકર્ષક નિવડે તેને માટે અમદાવાદ જેવા જેનનગરમાં એકાદ પ્રદર્શનની પણ પ્રવૃત્તિ થઈ.
ઉપર જણાવ્યું તેમ “ જેન ચિત્ર કલ્પદ્રુપ” જેવી પ્રવૃત્તિ થવા પામી ખરી અને બીજી પણ ચિત્રમાળાઓ પ્રસિદ્ધ થઈ ખરી, પણ તે બહુ કિંમતવાળી હેવાથી તે વિસ્તૃત પ્રચાર પામેલી જોવાતી નથી. તેથી આવું સાહિત્ય અ૫મૂલ્ય સુલભ થાય એવી ગોઠવણ ઈચ્છવા થાગ્ય ગણ્ય,
આજસુધીમાં ચોવીસ તીર્થંકરનાં જે ચિત્ર લીમાં પ્રસિદ્ધિ પામ્યાં છે તેમાં સર્વ પરમાત્માઓને દેખાવ વર્ણભેદ સિવાય સમાન જ આપેલો છે અને આજુબાજુ આલેખવામાં આવેલા ઈકોના દેખાવ પણ સમાન જ છે. અહીં આપવામાં આવેલા વર્ણનવાળાં ચિત્રોમાં પરમાત્માના દેખાવનું સામ્ય હોવા છતાં આજુબાજુના દેખાવામાં સ્પષ્ટ ભિન્નતા જોવાય છે. તેમાં ખાસ આપણને ઊડીને આંખે બાઝે તેવાં યતિયુગલ, સાણીયુગલ, શ્રાવયુગલ સર્વાગવસ્ત્રયુક્ત પતિપત્નીયુગલ, કાઉસગી બાયુગલ, એક શ્રાવક અને એક સાવી, આ બધાં ચિત્રો ભિન્નભિન્ન ભાવ દર્શાવે છે, અને તે અતીવ આકર્ષક છે. શ્રાવકનાં ચિત્ર માં સુરવાલ ઉપર બંડી અને બંડી ઉપર કેટથી પગ સુધી ઘાઘરા જેવા દેખાવનું વસ્ત્ર અને તે ઉપર એક ભિન રંગને પણ કકડા ઓળખે છે. પતિપત્નીનાં ચિત્રોમાં વસ્ત્રવર્ણનું સામ્ય છે અને માથું વસ્ત્રથી ઢાંકેલું બતાવ્યું છે એ મર્યાદાનું બેધક છે. બાકીનાં ચિત્રોમાં શ્રાવકે ખુલ્લા શરીરે અલંકારયુક્ત બતાવી ભિન્ન વર્ગોના ધોતીયાયુકત મુકુટમંડિત આળેખલા છે. પ્રાચીન કાળના પુરૂષના ગૌરવસૂયક મૂછ અને થોભા યતિવના પણ ચિત્રિત કરવામાં આવ્યા છે, જે તેમના પહેરવેશનું જ્ઞાન આપે છે. પ્રભુની આસપાસના દેખાવમાં ચંદરવાન,ભામંડલને, પુષ્કરણન, છત્રીને ઘુંમટને દેખાવ વિવિધતા જ આણે છે,
આ ઉપરથી સદરહુ ચિત્રાવલીની વિશેષતાઓ વિદ્વાનો સાહિત્યપ્રેમીઓ અને સાધારણ જનસમૂહના ખ્યાલમાં આવી શકશે. કોઈ પણ ગ્રંથ સાથે સંબંધ વિના પણ, આવાં જ ચિત્રો મારી મુસાફરી દરમ્યાન લીંબડી જ્ઞાનભંડારમાં જોવામાં આવ્યાં છે. મારી નમ્ર વિનંતી છે કે આ વિષયના જ્ઞાતા વિદ્વાન અને નિકે ભવિષ્યમાં બાલાબેધક ચિત્રસાહિત્યનું સર્જન કરી સર્વસુલભ બનાવે. અને આવું જ બીજુ ઇતસ્તતઃ વિકીર્ણ અને નષ્ટ થતું સાહિત્ય એકત્રિત કરી જનસમાજ સમક્ષ મૂકે
ચિત્ર એ એક એવી કળા છે કે જે સૌને ખંબિત કરે છે, જેવા લલચાવે છે અને બાલ્યાવસ્થાથી જ પ્રેરણું આપે છે. આવા વિષય તરફ જેને દુર્લક્ષ કરે એ ખરેખર ધર્મપ્રચારને માડી દિવાલ ઊભી કરવા જેવું છે.
આ ચિત્રમાં સર્વાગવસ્ત્રાછાદિત પુનો પહેરવેશ કયા દેશને મળતો છે એ વિચારવા જેવું છે.
ચિત્ર તૈયાર કર્યાને સમય મુગલ સામ્રાજ્ય અને તપાગચ્છાચાર્ય વિજયદેવસૂરિજીથી ઓગણીસમી સદી સુધી છે. ચિત્રકાર કદાચ કોઈ યતિવર્ય પણ હેય.