Book Title: Jain_Satyaprakash 1946 03
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૦ ] શ્રી જેમ સત્ય પ્રકાશ
[[ વર્ષ ૧૧ એનું આ નામ છે એમ મહાભારતમાં કહ્યું છે. ફાગણ મહિનામાં જન્મેલને “ફાગણિયું' કહે છે. સ્ત્રીઓના એક જાતના વસ્ત્રનું પણ આ નામ છે. _“ફગુણ” એ પાઈય ભાષામાં શબ્દ છે. વાલઝ્મ (ગાથા ૬૩૮)માં એ “અર્જુન એ અર્થમાં વપરાય છે.
સાથે ગૂજરાતી જોડણીકેશ”માં “ફગવો શબ્દ છે અને એને અર્થ “ઘેરો” અપાયો છે. હોળી વગેરે પ્રસંગે ઝાડુ કાઢનાર-બારણિયા તેમ જ મહેતરાણું વગેરે “ફગવો માંગવા આવે છે. આમ “ફ ” શબ્દ પણ “ફાગુ'ની નાતને હેય એમ જણાય છે.
જે “ફા કાવ્યો” ગુજરાતી ભાષામાં રચાયેલાં અત્યાર સુધીમાં મળ્યાં છે તેમાં કેવળ ના કે અર્જુનને પાળો નથી, જે કે મેટો હિસે તે જૈનેને જ છે. વિશેષમાં એ તમામ કાવ્ય પ્રકાશિત નથી. આ ઉપરાંત એની કોઈ એક સ્થળે નધિ પણ લેવાઈ હેાય એમ જણાતું નથી એટલે રચના સમયના ક્રમને લક્ષીને હું જેને તિઓને અંગે વિહંગાવલોકનરૂપે થોડુંક કહું છું –
[૧] સિરિથૂલિભદફાગુઃ કર્તા જિનપદ્યસૂરિ આ ૨૭ કડીમાં રચાયેલું કાવ્ય છે. એના સાત ભાગ કરાયા છે. એ દરેકનું નામ “ખ” છે. દરેક ખંડમાં એક દેહરા અને પછી રાળા છે; માત્ર છઠ્ઠી ભાસમાં એટલે કે સાતમા ખંડમાં બે વેળા છે. સંપૂર્ણ કાવ્ય ગેય છે એમ એની નીચે મુજબની અંતિમ કડી કહી આપે છે –
ખરતર ગચિછ જિણપદમરિકિય કાણું રમેવ ! ખેલા નાચઈ ચત્ર માસ નિહિ ગાવલ . ૨૭ છે”
આ દાગ છે એ પણ આ કડી જણાવે છે. વિશેષમાં એની પહેલી કડી પણ આ વાતની સાક્ષી પૂરે છે. આ રહી એ કડી –
પણુમિય પાસરિણિદ૫ય અનુ સરસઈ સમજેવી
થલિભદ્ મુણિવઈ ભણસ ફાગુબંધિ ગુણ કેવી સેવા ” આમાં આ કૃતિ “ ફાગુ' નામના બંધમાં રચવાની પ્રતિજ્ઞા કરાઈ છે. ફાગુબંધ એટલે અમુક પ્રકારની કાવ્યરચના.
જેન જગતમાં સુપ્રસિદ્ધ મુનિવર જે સ્થૂલભદ્ર ગુરુની અનુજ્ઞા મેળવીને કેશા વેશ્યાને ત્યાં આવે છે અને ચાતુર્માસ રહેવા માટે એની પાસે ચિત્રશાળા માંગે છે. એ સમયે એ કાણા વેશ્યા એ આપે છે અને અનેક પ્રકારની સજાવટ કરી મુનીશ્વરને યતિધર્મથી વિમુખ બનાવવા લેભાવે છે, પણ એઓ અડગ રહે છે એટલું જ નહિ પણ શાને સુશ્રાવિકા બનાવવામાં સફળ થાય છે. ચાતુર્માસ દરમ્યાન આ પ્રમાણેનું એ મુનિવર્યનું વતન સાંભળી એમના ગુરુ એમને “દુષ્કરદુષ્કરકારક” કહી એમની પ્રશંસા કરે છે. આપણા કવિઓ (ભા. ૧, પૃ. ૨૩૩)માં “રથલિભદ્ર ગુરુના હુકમથી ભિક્ષાએ આવે છે” એમ જ ઉલ્લેખ કરાયો છે તે બ્રાન્ત છે. ગુજરાતી સાહિત્યની રૂપરેખા (પૃ. ૨૨)માં આ ભૂન્તિ ઉલ્લેખનું પુનરાવર્તન થયું છે. આવું ભવિષ્યમાં ન બને એ માટે અહીં આ નેધ લેવી પડી છે.
૧ આને માટે પાઇયમાં “શૂલભદ્દ' શબ્દ છે. એ ઉપરથી ગુજરાતીમાં “યૂલિભદ્ર” ૨૫ બનાવામાં છે.
For Private And Personal Use Only
