Jain_Satyaprakash 1946 03

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 19

આપણું “ફા” કાવ્ય
[ ૧૭૭ “સ્વ. બાબુ શ્રી બહાદુરસિંહજી સિથી સૃતિગ્રંથ-ભારતીય વિદ્યા (વર્ષ ૩, અંક ૧) નિબન્ધસંગ્રહમાં શુગારશત નામનું એક પ્રાચીન ગુજરાતી કાવ્ય છપાયેલું છે. એના પરિચયમાં ૨૧૧માં પૃષ્ઠમાં એ કાવ્યને ઉદ્દેશીને કહેવાયું છે કે આની ભાષા “વસન્ત વિલાસની ધાટીની ” લગભગ છે. એ વિ. સં. ૧૩૫૦ અને ૧૪૫ની વચ્ચે રચાયેલું છે. વિશેષમાં એ વસંતવિલાસની જ પદ્ધતિનું અને વર્ણનાનું અનુકરણ કરતું " કાવ્ય છે.
વસંતવિલાસ, એક પ્રાચીન ગુજરાતી ફા” એવા શીર્ષક પૂર્વક આ ફાની ૮૪ ગુજરાતી કડી એ, બીજા પરિશિષ્ટ તરીકે એને અંગેનાં સંસ્કૃત અને પાઈયમાં રચાયેલાં ૮૩ પદ્યો અને તેનાં મૂળને ઉલ્લેખ, પ્રથમ પરિશિષ્ટમાં તેમજ ચોથા પરિશિષ્ટમાં ગુજરાતી ક્રાથનાં પાઠાંતરે, પાંપમાં પરિશિષ્ટમાં સંસ્કૃત અને પાઈય પદ્યનાં પાઠાંતરો, ત્રીજા પરિશિષ્ટ તરીકે સેની રામ દ્વારા બાવન પદ્યોમાં ગુજરાતીમાં રચાયેલ વસંતવિલાસ તેમ જ અંગ્રેજી પ્રસ્તાવના અને ટિપણે તથા શબ્દકેશ એ વિવિધ સામગ્રી પ્રા. કાંતિલાલ વ્યાસે સંપાદિત કરેલ અજ્ઞાતકર્તક (૧) વસંતવિલાસમાં છે. આ સંપાદન જૂની ગુજરાતી ભાષાના અભ્યાસીને ઉપયોગી છે, પણ એ ભાષાથી અપરિચિત જને એને રસાસ્વાદ ભાગ્યે જ લઈ શકે તેમ છે. આથી જેમ સ્વ. ડાહ્યાભાઈ દેરાસરીએ “ કાન્હડદે પ્રબંધ”ને અર્વાચીન ગુજરાતીમાં અનુવાદ આપ્યો હતો તેમ શ્રી રજનીકાન ભટ્ટે આ વસન્તવિલાસને દેહરામાં અનુવાદ આપે છે. શ્રી. ઉમાશંકર જોષીએ એને અંગે પંદર પૃષ્ઠનું “રસદર્શન” લખ્યું છે. આમાં પૃ. ૧૫-૧૬ માં તેઓ લખે છે કે “એક સૂચક હકીકત એ છે કે પ્રસ્તુત કૃતિમાં નાયક તરીકે કૃષ્ણનો સમાદર નથી એટલે તે જૈનતરની ન હોવાના સંભવને પણ અવકાશ છે. નેમિનાથ કે રઘુલિભદ્ર જેવાનું આલંબન લેતાં બધું ડાચું ડાહ્યું થઈ જાય, એટલે જૈન હોવા છતાં કવિએ કાવ્યની શકયતાઓને સાચવી લેવા તેવા નાયકને પડતા મૂક્યા હોય, એ રીતે એ સંભાવના વિચારવા જેવી છે.”
આ વસંતવિલાસ–ફાગુ અને જે ફાગુના કર્તા તરીકે નિયર્ષિ કે નતર્ષિને શ્રી. મુનશીએ ઓળખાવ્યા છે તે એક જ કવિની કૃતિ હોય તે ના નહિ એમ જે શ્રી. કેશવરામ શાસ્ત્રી કવિચરિત (૧, પૃ. ૫૭)માં કહે છે તેને હું મળત થાઉં છું
[૧૫] એક ફાગ કર્તા અજ્ઞાત આ ફાગ ૬૭ પઘોનું કાવ્ય હોય અને એ પૈકી એનાં છેલ્લાં બે પલ્લો સંસ્કૃતમાં હોય એમ શ્રી કનૈયાલાલ માણેકલાલ મુનશીને “નરસિંહ યુગના કવિઓ” એ નામને જે લેખ શ્રીફાર્બસ ગુજરાતી સભા વૈમાસિક (પુ. ૧ એ. ૪)માં પ્રકાશિત થયો છે તેના ૪૩૩મા પૃષ્ઠ ઉપરથી જણાય છે. આ પૃષ્ઠ ઉપર નીચે મુજબનું પર્વ છે
“કીરતિ મેરૂ સમાણ કે નવિ લઈ આણ;
તઉ જગિ અતિ સુજાણ, સારંગધર૦ ૪૯” કીર્તિ મેરુના જેવડી છે એ અર્થ શ્રી. મુનશીએ કર્યો છે તે વાસ્તવિક છે, પરંતુ આ ઉપરથી આ ફાગના રચનારના ગુરુ “કીર્તાિમેરું નામના જૈન મુનિ કે જેમની વિ. સં. ૧૪૯૭ માં પોતે લખેલી નેંધમાંથી મળી છે તે હોવાની એમણે જે કલ્પના