Jain_Satyaprakash 1946 03

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 14

૧૭૨] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
r વર્ષ ૧૧ પ્રાચીન ગુજર કાવ્યસંગ્રહ (પૃ. ૩૯-૪૧)માં એ પ્રસિદ્ધ થયું છે. ગુજરાતી ભાષાની ઉત્ક્રાનિત (પૃ. ૪૯૮-૫૦૩)માં એ ઉદ્દધૃત કરાયું છે. સાથે સાથે એમાંના કેટલાક શબ્દોને અર્થ વ્યુત્પત્તિપૂર્વક એમાં અપાય છે. આપણું કવિઓ (ક. ૨૩૩૨૩૬)માં આ ફાની કેટલીક કડીઓ એની ગુજરાતી છાયા-આધુનિક ગુજરાતી રૂપાંતર સહિત અપાયેલી છે. બાકીનાની આવી છાયા આપવા ઉપરાંત સમીક્ષાત્મક સંપાદન માટે જે આવશ્યક ગણાય તેવી હકીકત પણ આપી, આ તેમ જ બીજ ફાગ કાવ્યો રેક સંગ્રહરૂપ પ્રસિદ્ધ થવાં ઘટે અને એનું સંપાદનકાર્ય જૂની ગુજરાતી, અપભ્રંશ, પાઇય અને સંસ્કૃતના વિશેષજ્ઞને સોંપાવું જોઈએ. કેઈ ધનિક વ્યક્તિ કે સંસ્થા આ દિશામાં પ્રશંસનીય પગલું ભરશે એવી આશા છે.
૨] ભૂલભદ્દફાગુ: કર્તા હલરાજ વિ. સં. ૧૪૦૯માં હલરાજે સ્થૂલભદ્રને અંગે “ફાનું કાવ્ય “મેદપાટ' (મેવાડ)ના આધાટ નગરમાં રચ્યું છે. જૈન ગૂર્જર કવિઓ (ભા. ૭, નં. ૧, પૃ. ૪૧૨)માં એને યૂલિભદ્રકાગતરીકે નિર્દેશ છે, જ્યારે પૃ. ૪૧૩ માં પુષિકામાં એને સભા ' તરીકે ઉલ્લેખ છે. આ કાવ્યની પ્રારંભની ચાર લીટીરૂપ એક કડી અને અંતમાંની અગ્યાર લીટી પૃ. ૪૧૨-૩માં અપાયેલી છે. વિશેષ માં છેવટની પાંચ લીટીમાં મથાળે “વસ્તી એમ લખાયેલું છે. આ કેટલી કડીનું કાવ્ય છે તે જાણવું બાકી રહે છે.
[૩] નેમિનાથફાગુઃ કર્તા રાજશેખરસૂરિ અનેક જૈન કવિઓએ નેમિનાથને ઉદ્દેશીને જાતજાતનાં કાવ્યો લખ્યાં છે. તેમાં ફાગુકાવ્યો પણ છે. એ પૈકી “માલધારી' રાજશેખરસૂરિએ રચેલા ફાગુકાવ્ય વિષે અહીં વિચાર કરાય છે.
આ ફાકાવ્ય પણ સિરિથૂલિભદફાગુની પેઠે ૨૭ કડીનું કાવ્ય છે અને એના પણ સાત જ બંડ પડાયા છે. એ ૩, ૬, ૧૨, ૧૫, ૧૮, ૨૧, ૨૪ મી ૨૭ મી ડીએ અનુક્રમે પૂર્ણ થાય છે. ખંડની પહેલી કડી દેહરામાં છે, જ્યારે બાકીની રોળામાં છે. આ સમગ્ર કાવ્ય રમવાને માટે રચાયું છે એમ એની અંતિમ કડીમાં કહેવાયું છે. આ કઠી નીચે મુજબ છે –
રાજલ વિસઉ સિદ્ધિ ગયઉ સે દેઉ થી જઈ
મલહારિહિં રાયસિહરસરિહિં કિઉ ફાગ રમી જઈ ર૭ | - આ રાજશેખરસૂરિ તે વિ. સં. ૧૪૦૫માં ચતુર્વિશતિપ્રબન્ધ યાને પ્રબન્ય. કેશ રચનારાથી અભિન્ન છે. આ ઉપરથી આ નેમિનાથફાગુની રચના વિમી ચૌદમી અને પંદરમી સદીના સંધિકાળની કૃતિ ગણી શકાય. એને હલરાજકત પલભદ્રગુથી પહેલું કે પછી ગણવા માટે કઈ ખાસ પ્રમાણુ જણાતું નથી એટલે હાલતુરત તો મેં એને પછીનું ગયું છે. નેમિનાથની સગાઈ રામતી સાથે થયા બાદ એમની જાન ઉગ્રસેનને ત્યાં જાય છે ત્યારે ગોરવ માટે એણે જે પશુપંખીઓ પાંજરે પૂર્યો
* જૈન ગૂર્જર કવિઓ (પ્રથમ ભાગ, પૃ. ૩૮-૩૯)માં પહેલી છે અને છેલ્લી ચાર લીટીઓ છે, તેમાંની છેલ્લી બે સિવાયની તો આ જિનપદ્વરિત સિરિયવિભાગમાં છે. બાકીની બે મિન છે અને વિશેષ નવાઈની વાત તે એ છે કે આ કૃતિ દેપાલની ગણાવાઈ છે !
૫ આ યૂલિભદ્દ ઉપરથી બનાવાયેલું સંસ્કૃત રૂપ છે. વાસ્તવિક નામ “સ્થૂલભદ્ર' છે.