Jain_Satyaprakash 1945 01

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 4

કર ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૦ કાંઈ ધન સંપત્તિ હશે તેના કરતાં સેંકડો-હજારે ગણી વધારે સંપત્તિના મૂલ્યવાળા આ વિદ્યમાન જૈન સ્થાપત્ય-અવશેષ છે. જેનેનાં આ સ્થાપત્યાત્મક કીર્તનોને સમુચ્ચય ભારતીય કલા, સંસ્કૃતિ અને સમૃદ્ધિનાં અદ્વિતીય અલંકરણે છે. અખંડ ભારતની એ રાષ્ટ્રીય પત્રિક સંપત્તિ છે. એ સંપત્તિને પરિચય કરે એ માત્ર જૈનને જ નહિ પરંતુ દરેક ભારતીય સંતાનને ધર્મ અને અભિલાષ હેવો જોઈએ.”
જેન શ્રીમાનોએ જેવી રીતે નાશ્રિત શિલ્પસ્થાપત્યનું નિર્માણ કરાવ્યું છે તેવી જ રીતે જૈનધર્મના કલ્પસૂત્ર, કાલકકથા, સંગ્રહણી સત્ર, ક્ષેત્રસમાસ, પ્રકાશ, ધન્નાશાલિન ભદ્રરાસ, શ્રી પાળરાસ, વગેરે ધાર્મિક ગ્રંથોમાં, તથા ચંદનમલિયાગિરિ ચઉપઈ, ઢેલામારવણુની કથા વગેરે લોકસાહિત્યના ગ્રંથમાં, અને રતિરહસ્ય, અનંગરંગ તથા ઠકક્યઉપઈ વગેરે કામશાસ્ત્ર વિષયના ગ્રંથમાં તેમજ સુરિમંત્ર, વર્ધમાન વિદ્યા, સિદ્ધચક્રયંત્ર, જંબુદ્વીપ તથા અઢીદ્વીપ વગેરેનાં કપડાં પરનાં ચિત્રપટોમાં અને તાડપત્રીય હસ્તપ્રતોમાં તથા તાડપત્રીય હસ્તપ્રતોને બાંધવાની કાષ્ટપટ્ટિકાઓમાં પણ હજારોની સંખ્યામાં ચિત્રો ચીતરાવીને ભારતીય ચિત્રકલાના ઈતિહાસમાં ઈ. સ. ને અગિયારમા સિકાથી પંદરમા સૈકા સુધીના અંધકારયુગના જમાનામાં, ભારતીય ચિત્રકલાની સાંકળ અતૂટ રાખવાનું મહદ્ કાર્ય કર્યું છે.
આ પ્રસંગે હું હું ભારતભરમાં પથરાએલાં જેન શિલ્પસ્થાપત્યનો અથવા જેનાશ્રિત ચિત્રલાને પરિચય આપવા માટે ઊભો થયો નથી, પરંતુ મારા “જેનચિત્રકલ્પમ”નામના ઈ. સ. ૧૯૩૬માં પ્રસિદ્ધ થએલા ગ્રંથના પ્રકાશનકાળ પછી જે જે વિશિષ્ટ પ્રકારનાં સ્થાપત્યસર્જન અને હસ્તલિખિત સચિત્ર ગ્રંથ મારા જોવામાં આવેલા છે, તેને નામનિર્દેશ જ કરવા માંગું છું, અને તે દ્વારા મારા અભ્યાસી મિત્રોનું વર્ષોથી ઉપેક્ષિત કરાએલા આ વિષય તરફ લક્ષ ખેંચવા ધારું છું.
શત્રુંજય પરની દેવનગરીઓ, ગિરનાર પર્વતપરના મોટા ઉઠાવનાં દેવમંદિરો અને આબુ પર્વત પરની દેવમહેલાતોથી તો આપ સર્વે પરિચિત હશે જ, પરંતુ દેલવાડાના વિમલમંત્રીએ બંધાવેલ ઋષભદેવનું મંદિર તથા વસ્તુપાલ તેજપાલની બાંધવ બેલડીએ બંધાવેલ શ્રીનેમિનાથજીનાં મંદિરો તેની સ્થાપત્યકલા માટે જેટલાં મશહૂર છે, તેવી જ સ્થાપત્યકલા બલકે કેટલીક બાબતોમાં તેનાથી પણ ઉચ્ચકેટિની સ્થાપત્યકલા ધરાવતાં, ગિરિરાજ આબુની સામી જ દિશાએ આવેલ આરાસુર પર્વતપરનાં કુંભારીયાજીનાં મંદિરના નામથી ઓળખાતાં પાંચ મંદિરો પૈકીનાં શ્રી શાંતિનાથજી, શ્રી પાર્શ્વનાથજી તથા શ્રી મહાવીરસ્વામીનાં ત્રણ મંદિરે થોડાક અપવાદ સિવાય હજુ સુધી કલાપ્રેમીઓની જાણમાં પણ આવ્યાં નથી. કુંભારીયાજીનાં ત્રણ મંદિરોની છતમાં ગળફરતાં લોલકો તથા આરસમાં કેરેલાં જૈન જાતકેનાં દશ્યો જોતાં જ તે ઘડનાર કલાકારે પ્રત્યે આપણને માન ઉપજે છે. - કુંભારીયાજીનાં ઉપરોક્ત જિનમંદિર સિવાય પણ આબુ પર્વતને ફરતાં બાર ગાઉની અંદર ગુજરાતની શિલ્પસમૃદ્ધિનાં જે કલાવશેષો પથરાએલા છે તેની તપાસ માટે ગુજ