Jain_Satyaprakash 1945 01

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 15

[ ૫૩
અંક ૪ ].
સ્યાદ્વાદ અને નય થાય છે, એટલે કે મનુષ્ય એ મનુષ્ય છે પરંતુ ગધેડો નથી. ગધેડે એ ગધેડે છે પરંતુ મનુષ્ય નથી. પરંતુ જેમ આપણે આગળ જોઈ ગયા તેમ કોઈની ચાલ ઉપરથી કોઈની બેજ ઉપાડવાની શક્તિથી; કે કોઈને બુદ્ધિના અભાવથી જુદી જુદી ઉપમાઓ અપાય તે એ કાંઈ સાવ ખોટું નથી. ભતૃહરિ જેવા પણ મનુષ્યને ઉપમા આપી ધે છે; પરન્તુ એથી કોઈ એમ સમજવાની જરૂર નથી કે એ મનુષ્ય પશુ જ છે. એ કાંઈ મનુષ્ય જ જ મટી ગયા એવું નથી. આ એક આપેક્ષિક વચન છે. બસ અહીં સ્યાદ્વાદનો વિજય છે. જે મહાનુભાને સ્યાદ્વાદ અનિશ્ચિતવાદ, અસ્થિરવાદ, સંશયવાદ કે આયે સાચું અને તે સાચું આવું લાગતું હોય તેઓ એ સ્વાદાદને અભ્યાસ કરે, એની ગહનતા સમજવાનો પ્રયત્ન કરે અને એ પછી કાંઈક બેલે તો ઠીક લેખાય. વગર અધિકારે એના ગહનતામાં ચંચુપાત કરવા જનાર; વિના સમયે સ્યાદ્વાદની મશ્કરી કે હાંસી કરનાર પોતે જ હાંસીને પાત્ર બને છે, એ ન ભૂલે. એક સહેલું જ દષ્ટાંત બસ છે. એક નાનું બાલક ચાલ્યું જાય છે. એ પુત્ર છે; ભાઈ છે; ભાણેજ છે, ભત્રીજે છે; બાલકની માતા એને પુત્ર કહે છેઃ બહેન એને ભાઈ કહે છે; એની માસી એ બાલકને ભાણીયો કહે છે; એની ફઈ કાકી એને ભત્રીજો કહે છે. આ બે પંક્તિઓ જુઓ _એક નાની છે, અને બીજી મોટી છે. પરંતુ મોટી પંક્તિ -- -આ પંક્તિથી નાની છે; તેમજ નાની પંક્તિ
–આ પંક્તિથી મોટી છે. એટલે સ્યાદ્વાદ એ તો એક જીવનવ્યવહારને સરલ બનાવનાર ચાવી અને વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂ૫ બતાવનાર બત્તી છે. વિવિધ દૃષ્ટિપથનાં વિભિન્નવિભિન્ન જણુતા માર્ગોનું સમીકરણ કરનાર-સુંદર તત્ત્વજ્ઞાન તે સ્યાદ્વાદ છે. આ તત્વજ્ઞાન દરેક જિજ્ઞાસુ સમજીને એને જીવનમાં ઉતારતાં શીખે! જેનો પણ આ સ્યાદ્વાદનો મર્મ સમજી વ્યવહારમાં ઉતારતાં શીખે તે તેમનામાંથી અનેકય, અનુદારતા અને વિપક્ષતા સમાઈ જાય અને ઐકય, ઉદારતા અને એમ્પક્ષતા આવી જતાં વાર ન લાગે ! અસ્તુ!
–એક વિદ્યાથી. पूजनेमें भी दया लेखक-पू. मु. म. श्री. विक्रमविजयजी महाराज.
(જતવાણે મરા:) “ નિરર્થ વ નેવા સુજ્ઞ નાં જહાં નાતા” યહ નિયમ હી હૈ, પરંતુ સાથે अधिक खर्च करनेवाला भी सुज्ञ कहा जाता है; जैसे धर्म प्रभावनार्थ वैरागोका जुलुस, एवं मृत शबको एक दो दिन रख करके भी भक्तजन एकत्र होने पर अन्त्येष्ठि क्रिया करते हो। उस शब आदिमें कुछ मुहूर्त बीतने पर ही असंख्य जीवोंकी उत्पत्ति होती है, फिर दो तीन दिन रखने के बाद जलानेसे कितने ही जीवोंकी हिंसा होती है, तो भी तुम धर्मप्रभावनार्थ असंख्य जीवोंकी हिंसाको भी सहन कर लेते हो। मूर्तिपूजामें निरर्थकता साबीत हो नहीं कर सके तो 'निरर्थक खर्च समान है, बस स्थावरको हिंसा होती है, यह धर्मजनक नहीं किन्तु पापकी जनक और मिथ्याश्रद्धानकी भूमिका है । इत्यादि लिखना निराधार व निरर्थक