Jain_Satyaprakash 1945 01

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 14

પર ]
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૦
હમણાં દામેાદર શાસ્ત્રી જેવા સમ અભ્યાસી પણ સ્યાદ્વાદને અસ્થિરવાદ, કે અચેાક્કસવાદ કહેવાનું સાહસ કરે છે ત્યારે બહુ આશ્ચય જેવું લાગે છે. એક સામાન્ય ન્યાયશાસ્ત્રના વિદ્યાથી શરૂઆતમાં જ તર્ક સગ્રહમાં ભણે છે કે પૃથ્વી નિત્યાનિયા = પાંચે ભૂતતત્ત્વને નિત્ય અને અનિત્ય સૂક્ષ્મ અને સ્થૂલથી સિદ્ધ કરી બતાવેલ છે. એમાં પરમાણુરૂપ અને કાર્યં રૂપથી નિત્યાનિયતા બરાબર સિદ્ધ કરેલ છે. શાસ્ત્રીજી જેવા વિદ્વાનને આમાં અસ્થિરવાદ નથી લાગતા, તો પછી સ્યાદ્વાદીએ દરેક વસ્તુની પેાતાની પદ્ધતિથી નિત્યાનિત્યતા સિદ્ધ કરે ત્યારે ક્રમ અસ્થિરવાદ લાગે છે એ નથી સમજાતું.
જૈન દન તે। આ તયવાદના સાત, એકવીસ, સત્યાવીશ, ચેારાશી, સાતસા, સાત તુજાર અને એથીયે વધુ ભેદેા ખનાવી જુદી જુદી અપેક્ષાએ વસ્તુનું નિરૂપણ કરે છે. આપણે માનવીએ અપૂણુ નાની છીએ, છદ્મસ્થ છીએ, આપણે આપણા હાથમાં હાથીનાં એક એક અંગ લઈ પછી હાથી આવા જ છે, આથી બીજા સ્વરૂપવાળા નથી જ, નજ હાઇ શકે એમ માનીએ છીએ. પરન્તુ પૂર્ણ નાનીએ—શ્રી સર્વાંનુ ભગવ ́તેા પેાતાના પૂર્ણ જ્ઞાનથી વસ્તુને યથાર્થ રીતે જોઈ-જાણી આપણી સમક્ષ મૂકે છે અને આપણે એ વસ્તુને જુદી જુદી અપેક્ષાથી જોઈ એ તે જ એ સત્ય સમજાય તેમ છે.
કદાચ કાઇક પડિત એમ શંકા કરે કે સ્યાદ્દાદ સિદ્ધાંતથી મનુષ્ય ઊંટ છે, મનુષ્ય ગધેડા છે એમ કાંઈ સિદ્ધ થાય ખરુ? ના ભાઈ, ના ! મનુષ્ય એ મનુષ્ય છે ખરા, પરંતુ અમુક ગુણી ઉપરથી લક્ષણ માંધતાં મનુષ્ય પણ ઊંટ કે ગધેડા કહેવાય ખરા. જેમકે એક માણસની ચાલ ઉંટીયા જેવી છે; એક માણુસ બહુ જ લાંમા છે, લેાકમાં એને ઉંટીયા જેવી ચાલ હોવાથી ઉંટીયા જેવા કહે છે; લાંબા માણસને તાડ જેવા કહે છે. એક માણસ ખેાજ ખૂબ ઉપાડે છે; આખા દિવસ કામ કામ ને કામ જ કરે છે; એ ખેાજ ઉપાડવાની શક્તિને લીધે એને ગધેડા જેવે કહે છે. આ શું છે,–સ્વાદાદના વિજય છે. ઉપર્યુક્ત બિરૂદ્દા ધરાવનાર છે તેા મનુષ્ય પરંતુ એમના ગુણા, એમનાં આચરા ઉપરચી તેમને એ પશુએનાં બિરૂદા મળ્યાં છે. ભતૃહિર જેવાને કહેવું પડયું: સાહિત્ય સંગીત અને કલાવિહીન માનવી ધાસ નથી ખાતા; અને શિંગડાં અને પૂછડાં વિનાને પશુ છે. ત્યારે આ શું છે ? મનુષ્ય હાવા છતાં માનવગુણુાથી 'ચિત હાવાથી બે હાથ એ પગવાળા માનવીને ભતૃહિરએ પશુ કો. નીતિકારા પણ કહે છે “ જ્ઞાનેન ટ્વીનઃ पशुभिस्लमानाः ” ખીજે ઠેકાણે " धर्मेण हीनाः पशुभिस्समानाः કહ્યું છે. એટલે આ બધાં વચન આપેક્ષિક છે.
tr
""
**
"(
આવી અપેક્ષા સમજ્યા સિવાય એકવાર રાહુલ સાંકૃત્યાયન જેવા બૌદ્ધ પુતિ સ્યાદ્ાદની મશ્કરી કરતાં. લખ્યું છે કે क्या स्याद्वाद से मनुष्य उंट बनता है ? સુષ વદ્દી થનતા હૈ? આમાં બીજું કશું જ નથી, માત્ર સ્યાદાદને સમજવાના વિચારવાના પ્રયત્ન જ નથી થયા. સ્યાદ્વાદને સમજવાની સરલ રીત જ એ છે કે જુદી જુદી અપેક્ષાથી વિવિધ રીતે વસ્તુનું નિરૂપણ કરતાં શીખી જવું. સ્યાદ્વાદથી મનુષ્ય કાંઈ ઉંટ હું ગધેડા નથી બની જતા; સ્યાદ્વાદથી કાંઈ દૂધ દહી નથી થઈ જતું; પરન્તુ વાચકવય* શ્રી ઉમાસ્વાતિજી મહારાજના અર્પિતાનવિત્તિ-:શબ્દોમાં સ્વભાવનું હેાવાપણું અને પર સ્વભાવનું ન હોવાપણું એ સપ્તભ`ગીથી દરેક વસ્તુનું સ્વરૂપ યથાર્થ રીતે સ્પષ્ટ