Jain_Satyaprakash 1945 01

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 13

[ પ૧
અંક ૪ ]
સ્યાદ્વાદ અને સંય સ્પર્શથી. તમારા હાથમાં તે હાથીનું એક એક અંગ આવ્યું છે, તે સિવાય તમે કશું જોઈ શક્યા નથી. જેમકે પહેલાએ માત્ર હાથીના પગ જ , બીજા અંગો જોયાં નથી. હવે એમને હાથી થાંભલા જેવો લાગ્યો છે તેનું કારણ એ છે કે હાથીના પગ થાંભલા જેવા હોય છે, એટલે હાથીના પગની દૃષ્ટિએ તેમની વાત સાચી છે. જે ભાઈના હાથમાં હાથીની સૂંઢ આવી છે, તે ભાઈ હાથીને સાંબેલા જેવો કહે છે તે વાત પણ વાજબી અને બંધબેસતી જ છે. તેમણે પણ નથી જોયા, પૂંછડું નથી જોયું એટલે તેમને હાથી સાંબેલા જેવા લાગ્યા છે તે તેઓ પણ સાચા કહેવાય. એવી જ રીતે જે ભાઈએ હાથીનું પૂંછડું જોયું છે અને એ પૂછડાના આધારે હાથીને દોરડા જેવા કહે છે તો તે પણ ઠીક કહે છે. પરંતુ તેમણે હાથીના પગ, કે સુંઢ નથી જ જોયાં એટલે હાથીને થાભલા જેવો કે સાંબેલા જેવો કહેનારને તદ્દન જુઠા તો ન જ કહી શકે. તેમજ આ ભાઈએ હાથીના કાન કે સુંઢ જોયા હેત તે એકાંત એમ પણ ન જ કહેત કે હાથી જાડા દોરડા જેવો જ છે. જે ભાઈના હાથમાં હાથીના કાન આવ્યા, તેમણે હાથીને સુપડા જેવો કીધે તો તે પણ ઠીક છે; એ અપેક્ષાએ એ સાચા છે, પરંતુ એને અર્થ એમ નહિ કે તેઓ જ સાચા અને બીજા બધા તદ્દન જુઠા જ છે. વાસ્તવિક રીતે તમે સાતેય જણાએ હાથીનાં જુદાં જુદાં અંગો જોયાં છે. અને તમારા સાતેયના મતનું એકીકરણ થાય ત્યારે એક હાથીનું યથાર્થ નિરૂપણ થઈ શકે; આ સિવાય હાથીનું પૂર્ણ રીત્યા યથાર્થ નિરૂપણ થઈ શકે જ નહિં. હાથી થાંભલા જેવો છે; હાથી સાંબેલા જેવો છે; હાથી જાડા દોરડા જેવો છે; હાથી સુપડા જેવો છે; હાથી ગાળ લાકડી જેવો છે; હાથી થાળા જેવો છે અને હાથી મોટી પાટ જેવો છે આમ તમારા સાતેયનું કથન સત્ય છે અને તમે સાતેય જણાની માન્યતાઓના સમીકરણથી હાથીનું યથાર્થ સ્વરૂપ બની શકે.
આ સાંભળી સાતે આંધળાઓ ભેગા થઈ વિચારવા લાગ્યા કે આ ભાઈની વાત સાચી લાગે છે; કારણ કે આપણે સાતે છીએ તો આંધળા; હાથીનું એક એક અંગ આપણું હાથમાં આવ્યું અને આપણે સમજી બેઠા કે આપણે જે એટલ-એવડો જ અરે એ જ હાથી છે. પરંતુ આપણે તો સાત જણ હતા એ વાત ખ્યાલમાં ન રાખી. સાતે જણાએ હાથી જોયો હતો એ વાત તે સાચી જ હતી એટલે આપણે બધાએ વિશાલકાય હાથીને જુદી જુદી રીતે જે અને આપણે સાતે ભેગાં થઈને હાથીનું પૂણ.
સ્વરૂપ જાણવા પામ્યા છીએ. જેમ એક માળાના ૧૦૮ પારા છે. હવે જુદા જુદા પારા એ માળાનાં અંગ છે. અને એકસો આઠ મણુકા-પારા ભેગા થતાં એક માળા થાય છે તેમ આમાં પણ આપણે બધાના વિચારોના સમૂહથી જ એક હાથીનું પૂર્ણ સ્વરૂપ થાય છે.
- આ સાતે આંધળાઓનો સંવાદ સાંભળી સ્યાદ્વાદ ઉપર ચર્ચા ચલાવતા મિત્રોનું સમાધાન થયું અને સમજાયું કે સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંતને નયવાદથી પૂર્ણ રીતે સમજી શકાય છે.
સ્વાદાદ એટલે અસ્થિરવાદ કે સંશયવાદ નહિ, આયે સાચું અને તે સાચું એવો અર્ધદગ્ધવાદ નહિ. કિન્તુ જુદી જુદી અપેક્ષાએ વિવિધ ધર્મોના પ્રતિપાદનથી વસ્તુ સ્વરૂપનું યથાર્થ વર્ણન, એ જ સ્યાદ્વાદ.
સ્યાદ્વાદ કેઈ ગહન કે અગમ્યવાદ નથી. નિરંતરના વ્યવહારપથમાં એ વાદ આવે છે, અનુભવાય છે, છતાં સ્યાદ્વાદથી લોકે ભડકે છે એ કાંઈ ઓછું આશ્ચર્ય નથી. હમણાં