Book Title: Jain_Satyaprakash 1945 01
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્યાદ્વાદ અને નય (સાત આંધળાઓના સરળ દષ્ટાંતથી સ્યાદ્વાદ અને નયની સમજૂતી)
પ્રાતઃકાલનો સમય હતો. પાંચ સાત મિત્રો ફરવા માટે નિકળ્યા હતા. જેના દર્શનના સ્યાદાદ સિદ્ધાંતની મહત્તા ચર્ચાઈ રહી હતી. સ્યાદ્વાદ એટલે સંશયવાદ, અસ્થિરવાદ કે આયે સાચું અને તે સાચું-એવો દહીંધાયાવાદ નહિ, કિન્તુ અપેક્ષાવાદ, અનેકાન્તવાદ; એટલે કે અપેક્ષાએ એક જ વસ્તુમાં વિવિધ ધર્મોને સમાવેશ. આ સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંત સાત નય–સપ્તભંગીથી બરાબર બંધબેસતો થઈ શકે છે. આના સમર્થનમાં એક ભાઈ બોલ્યા: હું તમને સ્વાહાદનો મર્મ એક સરળ દષ્ટાન્તથી સમજાવી દઉં. સાંભળો
એકવાર એક ગામમાં રહેતા સાત આંધળાઓને હાથી જોવાનું મન થયું. એમણે સાંભળ્યું હતું કે હાથી પશુઓમાં રાજા છે. એમણે ગામના માણસને વાત કરી કે ભાઈઓ અમને હાથી બતાવે તો સારું ! આંધળાને હાથી જેવાની વાત સાંભળી લોકોને હસવું આવ્યું. પણ ગામમાં એક બુદ્ધિવાન માણસ રહેતો હતો; એણે આંધળાઓને આશ્વાસન આપ્યું અને કહ્યું કે ભાઈઓ, હાથી આવશે ત્યારે તમને હું જરૂર હાથી બતાવીશ. એવામાં એકવાર ગામમાં હાથી આવ્યા. તે વખતે ડાહ્યા માણસે સાતે આંધળાઓને એકઠા કરી કહ્યું કે ચાલો તમને હાથી બતાવું. આ સાંભળી સાતે આંધળા હાથી પાસે ગયા. પેલા ડાહ્યા માણસે સાતે આંધળાઓને કહ્યું: ભાઈઓ, હાથી તમારી પાસે જ ઊભા છે. બધાય બરાબર હાથ ફેરવી જોઈ લ્યો.
પહેલા આંધળાએ હાથીના શરીર ઉપર હાથ ફેરવતાં એના હાથમાં હાથીને પગ આવ્યો. બીજાના હાથમાં સુંઢ આવી. ત્રીજાના હાથમાં પૂછડું આવ્યું. ચોથાના હાથમાં કાન આવ્યા. પાંચમાના હાથમાં ગંડસ્થળ આવ્યું. છઠ્ઠીના હાથમાં જંતુશળ આવ્યું. અને સાતમાના હાથમાં હાથીની પીઠનો ભાગ આવ્યો. સાતે જણાએ પિતાના હાથમાં આવેલાં સાત અંગોપાંગ જોઈ મનમાં નિશ્ચય કરી લીધું કે હાથી આવો આવો હેય. પછી થોડે દૂર જઈ હાથી સંબંધી પોતપોતાની કલ્પનાઓ એકબીજાને કહેવા લાગ્યા.
૧ પહેલો-ભાઈઓ, હાથી જોવામાં મઝા તે ખૂબ પડી, જાણે મોટા જાડે મજબૂત થાંભલો જ હોય, એ એ હાથી હતો.
૨ બીજેનારે ના ! હાથી તો સાંબેલા જેવો હતો. કેઈના માથા ઉપર પડ્યું હોય તો માથું જ તોડી નાખે એવું મને સાંબેલું: અલ્યા! તું હાથીને થાંભલા જેવો કહે છે તે તેં કદી થાંભલો જોયો છે ખરો? મેં તો બહુ જ બારીકાઈથી હાથી જે છે અને મને તે બરાબર સાંબેલા જેવું જ લાગ્યો છે.
૩ ત્રીજો–નારે ના, તમે બેય બેટા છે, તમે હાથી બરાબર જોયો હોય એમ લાગતું નથી. હાથી તો બરાબર જાડા દોરડા જેવો હતો. મેં તે ખૂબ હાથ ફેરવી ફેરવીને જોયું છે. બરાબર જેવું તો હતું કે આ તે દોરડું છે, થાંભલે છે કે સાંબેલું છે ? મેં બરાબર જોયું છે કે હાથી જાડા દોરડા જેવો જ છે.
૪ ચોથો-અલ્યા, તમે ત્રણે અક્કલ વિનાના રહ્યા. હાથી નથી થાંભલા જેવ, નથી
For Private And Personal Use Only
