Jain Sahitya

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 3

ਹਨ । ਇਹ ਵਾਚਨਾ ਤੋਂ ਹੋਈਆ ਸਨ। ਵੀਰ ਨਿਰਵਾਨ ਦੇ 160 ਸਾਲ ਪਹਿਲੀ ਕੋਸਿਸ ਅਚਾਰਿਆ ਭੱਦਰਵਾਹੂ ਦੇ ਸਮੇ ਹੋਈ । ਇਸ ਸਮਾ ਪਾਟਲੀਪੂਤਰ ਵਿਖੇ ਸਾਧੂ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ । ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਅਤੇ ਦਿਗੰਵਰ ਫਿਰਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ । ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਇਕ ਯਤਨ ਉੜੀਸਾ ਦੀਆਂ ਖੰਡ ਗਿਰਿ ਗੁਫ਼ਾਵਾ ਵਿਖੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਖਾਰਬਲ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਕਾਲ ਪੈ ਚੁਕਾ ਸ਼ੀ। ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸੰਪਾਦਨ ਦੀ ਤੀਸਰੀ ਕੋਸਿਸ ਵੀਰ ਨਿਰਵਾਨ ਦੇ 827 ਤੋ 840 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਥੁਰਾ ਵਿਖੇ ਂ ਅਚਾਰਿਆ ਸਕੰਦਲ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿਚ ਮਥੁਰਾ ਵਿਖੇ ਹੋਈ। ਇਸੇ ਸਮੇ ਅਚਾਰਿਆ ਨਾਗਾਅਰਜਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿਚ ਇਨਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਪਾਠ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਯਤਨ ਬਲੱਭੀ ਵਿਖੇ ਹੋਈਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀਆਂ ਵਾਚਨਾਵਾ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਆਗਮ ਦੇ ਸੰਪਾਦਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਵੀਰ ਨਿਰਵਾਨ ਸੰਮਤ 980 ਦੇ ਕਰੀਵ ਬਲੱਭੀ ਵਿਖੇ ਹੋਈ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਇਸੇ ਵਾਚਨਾ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਸਾਹਿਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਨਾ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਪਾਕਿਤ ਰਾਜ਼ਸਥਾਨੀ ਵਿਚ ਨਿਰਯੁਕਤੀ, ਚੁਰਣੀ, ਭਾਸ਼ਯ ਅਤੇ ਟਬੇ ਲਿਖ ਗਏ । ਵਰਗੀਕਰਨ
ਵਿਸ਼ੇ ਪੱਖੋਂ ਆਰਿਆ ਰਕਸਕ ਨੇ ਸਮੁਚੇ ਆਗਮਾ ਨੂੰ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ
1 ਚਰਨ ਕਰਨਾ ਅਣੂਯੋਗ ;
ਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਆਖਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗ੍ਰੰਥ
2 ਧਰਮ ਕਥਾ ਅਣਯੋਗ ;
ਧਾਰਿਮਕ ਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਚਾਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਗ੍ਰੰਥ
3 ਗਣਿਤ
ਅਣਯੋਗ
ਗਣਿਤ ਦੇ ਵਿਸੇ ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗ੍ਰੰਥ
4 4 ਦਰੱਵ
ਅਣੂਯੋਗ -
ਦਾਰਸਨਿਕ ਤੱਤਵਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗ੍ਰੰਥ ਵਰਤਮਾਨ ਉਪਲੱਬਧ ਗ੍ਰੰਥ (1) 12 ਅੰਗ (2) 12 ਉਪਾਂਗ (3) ਚਾਰ ਮੂਲ ਸੂਤਰ (4) 6 ਛੇਦ ਸੂਤਰ (10) ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਣਕ ਦਿਗੰਵਰ ਫਿਰਕੇ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਮਨਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਗ੍ਰੰਥ ਨਸਟ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ। ਦਿਗੰਵਰ ਜੈਨ ਅਚਾਰਿਆ ਕੰਦ ਕੱਦ ਪੂਜਪਾਂਦ · ਸਮੱਤ ਭੱਦਰ, ਅਕੰ ਲਕ, ਪਰਸੈਨ ਰਚਿਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਆਗਮਾ ਵਰਗਾ ਦਰਜਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਤੇ ਦਿਗਵੇਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਖਾਸ ਮੱਤ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਦਿਗੰਵਰ ਜੈਨ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਰ, ਧੱਵਲਾ, ਜੇ ਧੱਵਲਾ, ਨਿਅਏ ਸਾਰ, ਪੁਰਾਣਿਕ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਜੈਨ ਧਰਮ
2