________________
૧૩
શ્રી જૈન ધર્મના તત્વાના ટુંકસાર.
વિચારમાં વિશેષ પ્રકારે વખાણ્યા છે તે વિષય આગળ જીવ વિચાર, નવ તત્વમાં આવશે.
કાળ—નવી વસ્તુને જૂની કરવાના સ્વભાવ કાળના છે કાળ એટલે સમય, વખત બે ઘડીથી માંડી દિવસ, રાત, માસ, ચરસ, પદ્યેાપમ, સાગરોપમાદ્રિ એ કાળ કહેવાય. એ રાતે છ દ્રવ્યમાં પાંચ અજીવના ચૌઢ ભેદ છે ને છડા જીવના ચાદભેદ છે એ છ દ્રવ્યેા લેાકમાં છે ને અલેાકમાં એક આકાશ દ્રવ્ય છે. ધર્માસ્તિકાય ને અધર્મોસ્તિકાય, ને પુદગલાસ્તિકાય અસંખ્ય પ્રદેશી છે. આકાશાસ્તિકાય ને જીવાસ્તિકાય અનંત પ્રદેશી છે. જીવને પુદગલ બેસક્રિય છે બાકીના અક્રિય છે. અસ્તિકાયની સંજ્ઞાવાળા પાંચ દ્રવ્ય છે કે જેના સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશરૂપે, અસ્તિ ધરાવે છે. કાળને તેવા ભેદ નથી.
લાક ને અલેાકલાક માહ્યવૃતિ અને અલેક અંતર વૃત્તિ લેાક લેક ને ઘેરીને રહેલા છે અàાકમાં લેાક છે. જેમ આત્મામાં દેહ છે તેમ જવું આવવું તે લેાકમાં છે એટલે સંકલ્પવિકલ્પાત્મક ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકકાયાદિ અહિરદષ્ઠિ કે કલ્પીત સૃષ્ટિ છે તે લેાકજ છે લેાકમાંજ છે. અલાકમાં ગમનના ગમનરૂપ કલ્પના નથી એટલે લેાક તે દેહ અને અલેક તે આત્મા. ( અલંકારષ્ટાંત છે. )
