Jain Dharm Prakash 1951 Pustak 067 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

* ૮ મે ]
अस्तिनास्तिमीमांसा.
૧૫૯
અસાધારણપણાથી સાવ પ્રત્યક્ષ થઇ શકે. જમીન ઉપર ધડે પડેલે ન જણાવાથી જે ઘડા નથી એમ કહેવામાં આવે છે તેને કેટલાક અભાવ પ્રત્યક્ષ માને છે અર્થાત્ તેમનુ કહેવુ એમ ચાય છે કે ધડાના અભાવનું પ્રત્યક્ષ થયા સિવાય કેવી રીતે કહેવાય કે લડા નથી માટે ભાવ પદાર્થ હાવાથી તેનું પ્રત્યક્ષ થાય છે. આ પ્રમાણે કહેવું યુક્તિયુક્ત લાગતું નથી, કારણ કે જે પ્રત્યક્ષ થાય છે તે ભાવસ્વરૂપ ડાય છે અને તેથી તેમાં કાષ્ટ ને કાઈ અક્રિયા રહેલી ડાય છે. અભાવ ધમ હેવાથી તેમાં અક્રિયા ન રહેવાયી તે ભાવસ્વરૂપ હેાઇ અે નહિં અને તેથી તેનુ પ્રત્યક્ષ પણ થઇ શકે નહિં. જે જમીનમાં લડાના અભાવનું પ્રત્યક્ષ કહે છે તે ધડાના અભાવનું પ્રત્યક્ષ નથી પણ પૃથ્વીનું પ્રત્યક્ષ થાય છે કે જે પૃથ્વી ઘટ વિશિષ્ટ ન હોવાથી ધડા વગરની પૃથ્વી કહેવાય છે. અર્થાત જ્યાં સુધી પૃથ્વીની સાથે ધડાના સમૈગ હતા ત્યાં સુધી ઘડાવાળા પૃથ્વી કહેવાતી હતી. ( ઘટવત્ મૂતરું ) અને જ્યારે ધડાના પૃથ્વીની સાથેથી વિયોગ થાય છે ત્યારે જોનાર કહે છે કે ધડા વગરની પૃથ્વી ( ઘટામાવવત્ મૂતરું) આ પ્રમાણે વિશિષ્ટાવિશિષ્ટ પૃથ્વીનું પ્રત્યક્ષ થાય છે પણ અભાવનું પ્રત્યક્ષ થતું નથી, માટે વિયેાગસ્વરૂપ અભાવને પદાની કલ્પના કરી પ્રત્યક્ષ માનવું અસ્થાને છે. આવા સ્થળે વિચાર કરવાથી એમ પણ સમજાય છે કે, ભાવ અને અભાવ ખતે વસ્તુમાં રહેવાવાળા ધર્મો છે. અને તે સામાન્ય તથા વિશેષતા નામથી એળખાય છે. ભાત્ર ધર્માં સામાન્ય ઢાવાથી વસ્તુ માત્રની સત્તાને જણાવે છે અને અભાવ ધમ વિશેષ ડાવાથી વસ્તુ માત્રના ભેદને જણાવે છે, અને તેથી કરીને વસ્તુમાં રહેવાવાળા અસ્તિ ( ભાવ ) ધમ છે તેમ નાસ્તિ ( અભાવ ) પણ ધમ છે; પણ કાઇ ભિન્ન ગુણુ–ધમ'ને ધારણ કરવાવાળા ધર્મી સ્વરૂપ ક્રાઇ ભિન્ન પદાર્થોં નથી.
અસ્તિ નાસ્તિને અભ્યાસ કરતાં સમાયું તેવું ઉપર લખ્યું છે. જે કે નય—નિક્ષેપ તથા સપ્તભંગ જેવા બ્યાનુયોગને વિષય અતિ ગહન હાય છે, અને તે નિર ંતર દ્રવ્યાનુયેાગના પરિચયમાં રહેવાવાળા સ્વપરસમયના જાણુ પુરુષોને સરહસ્ય યથાર્થ પણે પરિષ્કૃત ડાય છે, છતાં વીતરાગના સિદ્ધાંતની તીવ્ર જિજ્ઞાસાવાળાને અભ્યાસ કરવાને નિષેધ ન હાવાથી પેાતાના યાપામ પ્રમાણે લખતાં કે ખેલતાં વીતરાગના વચનના વિશષ થયા હાય તેા તે ક્ષત્મ્ય છે.