________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
AUL
છે બધ–મેક્ષ પર એક દષ્ટિપાત છે
“ મન પર્વ મનુષ્કાળ ના વધ-ક્ષ: એ (મેત્રી ઉપનિષદ્દનું ) પ્રસિદ્ધ વચન જણાવે છે કે મન જ બન્ધ અને મોક્ષનું કારણ છે. અને એ વાત બરાબર છે. એનું તાત્પર્ય એ છે કે-મનની શુભ વૃત્તિથી શુભ કર્મ અને અશુભ વૃત્તિથી અશુભ કર્મ બંધાય છે. પરંતુ ક્રિયા-પ્રવૃત્તિની પાછળ મનની વીતરાગ સ્થિતિ કે વિદ્ધ (નિકષાય) વાત્સલ્યભાવ હાય તા એવા શ્રેષ્ઠ શુભ મનથી કર્મબન્ધ થતા નથી, બલકે મનની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચેલી શુભ્રતાથી મોક્ષ પ્રગટે છે એટલા જ માટે ઉપલા લોકાર્ધમાં મનને મોક્ષનું કારણ પણ જણાવ્યું છે અને તે સર્વસમ્મત સિદ્ધાત છે.
આ ઉપરથી માલુમ પડી શકે કે–ક્રિયા-પ્રવૃત્તિ હેવાથી જ કર્મ બંધાઈ જાય છે એ નિયમ ધારી લેવાનો નથી; ક્રિયા-પ્રવૃત્તિ રાગદ્વેષ-રહિતપણે હોય તે તે કર્મબન્ધક થતી નથી. કેવલી ભગવાન સંસારી માણસની જેમ હરે ફરે છે, બોલે છે, અન્યાન્ય પ્રવૃત્તિ કરે છે, છતાં તેમને [ સાત-વેદનીય કર્મને ક્ષણિક બન્ધ ગણતરીમાં ન હોઈ ] કમબન્ધ થતી નથી, કેમ કે તેઓ વીતરાગ છે, જે ખરો વીતરાગ હોય તે વિધવત્સલ હાય-જગમિત્ર હોય-બધા પ્રાણીઓ પ્રત્યે તેનું વીતરાગ વાત્સલ્ય વહ્યા કરતું હોય. કેવલી એવા હોય. એ નિષ્ક્રિય નથી હતા. ઉજજવલ પ્રવૃત્તિ–પરાયેલું હોય છે. વિશ્વહિતની તેમની પ્રવૃત્તિ વીતરાગપણે (નિષ્કષાય વત્સલભાવે) હેઈ કર્મબન્ધક થતી નથી.
જે કે અનાસક્ત અથવા વીતરાગભાવે વિશુદ્ધ વાત્સલય પ્રેરિત કાર્ય બજા
-
-
રહીએ છીએ. અને એટલે સ્થલતયા વસ્તુને અભાવ હોવા છતાં ય આપણને તે તે સામગ્રીઓને રાગ વધતી જ જાય છે. રોજ અનેક શાક અને મિષ્ટાન્નો જમવા છતાં ય ત્યાગશીલ મહાત્માઓની આસકિત ઘટતી જાય છે અને સૂકા રોટલાથી પેટ ભરવા છતાં ય આપણી આસક્તિ કૂદકે ને ભૂસકે વધતી જાય છે. એટલે જ આસક્તિના ત્યાગની ભૂમિકા સાંસારિક જીવનમાં કેળવવાની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે.
પરંતુ કદાચ એવી શંકા ઉદ્દભવે કે આસકિત ન રાખવી તે શું છેષ કેળવે? વેષ નહિ પણ સમભાવ કેળવો. ચા ન ભાવતી હોય એટલે ન પીવી એ ત્યાગ નથી. અપ્રિયનો ત્યાગ તે સહુ કરી શકે પણ અતિપ્રિય હોવા છતાં ય એમાં અનાસકત દશા કેળવવી, એને માટે માધ્યમથ્ય ભાવ રાખે એ જ ત્યાગ છે. તેવી જ રીતે અપ્રિયના પ્રત્યે પણ માધ્ય ભાવે નેહાદ્ધ રહેવું એ પણ એક પ્રકારે અનાસકિત જ છે, ત્યાગ જ છે.
For Private And Personal Use Only
