________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર ત્યાગ અને અનાસક્ત મનેદશાને અતિનિકટનો સંબંધ છે. એકના અભાવમાં બીજુ રહી શકતું નથી. શાસ્ત્રકાર મહર્ષિઓએ જગતના જીવોને ત્યાગની ભૂમિકા કેળવવાનો ઉપદેશ આપે છે, પરંતુ તેમના એ ઉપદેશને વાસ્તવિક અર્થ આપણે બહુ ઓછા અંશે સમજ્યા છીએ. ત્યાગ કરવાનું કહીને તેમણે વસ્તુને ત્યાગ કરવાનું નથી સૂચવ્યું પરંતુ વસ્તુમાં રહેલી આપણી મમત્વ બુદ્ધિને ત્યાગ કરવાનું સૂચવ્યું છે. વ્યક્તિ જે મમત્વને ત્યાગ કરી શકે તો એ પદાર્થનું સતત સેવન કરવા છતાં ય એ ત્યાગી જ ગણાય. પરંતુ અનેક પદાર્થોને લતયા ત્યાગ કરવા છતાં ય માનસિક રીતે જે સતત એ પદાર્થોની મમતા હૈયામાં રહેતી હોય તો એ ત્યાગ નથી. એ લ ત્યાગ કેઈકવાર પતનને પંથે લઈ જનાર નીવડે છે. - ઘણીવાર આપણે એવું માનીએ છીએ કે સ્થલ ત્યાગ કરતાં કરતાં કેઈક દિવસ મમતાને ત્યાગ પણ કેળવી શકાશે, પરંતુ આપણે આ માન્યતા સર્વથા સદેવ સાચી નથી હોતી. જગતને સનાતન નિયમ છે કે, " Action and reaction are always equal and opposite ” “આઘાત અને પ્રત્યાઘાત હંમેશા સરખા અને વિરુદ્ધ ગતિના જ હોય છે.”
એટલે આ નિયમાનુસાર સમજણ વગરને ત્યાગ રાગની પરિણતિમાં જ વધારો કરે છે.
કેઈ ચાને વ્યસની માણસ ચા ન પીવાને નિશ્ચય કરીને એ નિર્ણયાનુસાર ચાનું સેવન ન કરે પરંતુ વ્યસનને લીધે તેને એમાં એટલી આસક્તિ હોય છે કે એની ક્ષણેક્ષણ તો ચા પીવાના વિચારમાં જ પસાર થતી હોય છે. અને એ રીતે ચા ન પીવાથી ત્યાગ નથી કેળવાતો પરંતુ તેના પ્રત્યેની મમતા અને આસક્તિ જ વધુ ને વધુ કેળવાય છે. ત્યાગ કરવા છતાં ય મમતા વધતી જ જાય છે. અંતે એક સમય એવો આવે છે કે જ્યારે એ પિતાને નિશ્ચય તેડીને ફરીથી ચાનું સેવન કરવા તત્પર બને છે. પહેલા બે વાર પીતું હશે તો હવે ચાર વખત પીવા માંડે છે. આનું શું કારણ? ફક્ત એક જ કે જ્યારે ત્યાગ કર્યો ત્યારે મમતાનો ત્યાગ કરવાનો પ્રયાસ નહોતે . સ્થલ ત્યાગ હતો, સૂક્ષ્મ નહિ અને એટલે જ એ સ્થલ ત્યાગના પ્રત્યાઘાતરૂપે ત્યાગથી જે વ્યસનને છોડવાની આકાંક્ષા રાખી હતી એ જ વ્યસન વધુ દઢ બન્યું.
તેથી જ શાસ્ત્રકારે આસક્તિને ત્યાગ કરવાનું કહે છે. સંસારને દરેક માનવી બધું છોડી શકે એ શક્ય નથી પરંતુ દરેક વસ્તુ હોવા છતાંય, તેનો ઉપયોગ કરવા છતાં ય પોતાની તેના પ્રત્યેની આસક્તિને તે એ જરૂર સંપૂર્ણ. તયા નહિ પણ થોડાક અંશમાંય ત્યાગ તે કરી શકે જ.
જે શાસ્ત્રકારોએ સ્થલ ત્યાગને જ સાચે ત્યાગ ન હોત તે તિર્યંચા કે જેઓ કુદરતના ક્રમાનુસાર જ જીવે છે તેઓ મહાન ત્યાગી ગણાત. આપણે
For Private And Personal Use Only
