Jain Dharm Prakash 1951 Pustak 067 Ank 02

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 8

૩૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકા
[ માર્ગશીર્ષ
નથી. જો કે પર્યાય દષ્ટિ તો કેવળજ્ઞાનને પણ ઉત્પતિ-વનાશવાળું માને છે. તે એવી દલીલ કરે છે કે કેવળજ્ઞાનને ઉત્પત્તિ-વિનાશવાળું ન માનવામાં આવે તે જગત એક રૂપે જ જણાય. નાના (ભન ભિન) રૂપે જણાય નહિ. ઘટજ્ઞાન નાશ થયા સિવાય પટજ્ઞાન થાય નહિ. અને જ્ઞાન નાશ થયા સિવાય મજ્ઞાન થાય નહિ. માટે જે કેવળજ્ઞાનને ઉત્પત્તિ-વિનાશવાળું નહિ માનવામાં આવે તે પછી કેવળજ્ઞાની આખાયે જગતને ઘટશે અથવા તો પટરૂપે જશે. અર્થાત્ એકરૂપે જ જશે. અને તેથી તે પોતાને પણ ઘટ યા પટરૂપે જોશે. તાત્પર્ય કે-કેવળજ્ઞાની સમગ્ર વિશ્વને એક ચૈતન્ય અથવા તે એક જડરૂપે જાણશે તે પછી અનેકરૂપે અનુભવતા જગત જેવી કઈ પણ તાત્ત્વિક વસ્તુ રહેશે નહિ, ત્યારે દ્રવ્યદષ્ટિ કહે છે કે જગતને અનેકરૂપે જાણવા જોવાનું ઉત્પત્તિ-વિનાશ વગર થાય નહિ પણ તે જ્ઞાનના પરિણામરૂપ છે. જેમ જળાશય(નદી કે દહ)માં પરપોટા ઉત્પન્ન થાય છે ને નાશ પામે છે તે પાણીનું જ પરિણામ છે, પણ પાણીથી ભિન્ન કઈ વસ્તુ જ નથી તેમ જગત અનેકરૂપે જાણવું તે અવિનાશી જ્ઞાનનું પરિણામ છે, પણ તેનાથી ભિન્ન વિનાશી જ્ઞાન જેવી કોઈ વસ્તુ જ નથી.
આ પ્રમાણે સામાન્ય જ્ઞાન અક્ષર હોવા છતાં મતિ આદિ ચારે જ્ઞાનને છોડીને બુતની સાથે જ અક્ષર શબ્દ જોડવામાં આવ્યા છે તે રૂઢ અર્થને લઈને જ છે. અર્થાત મૃતની સાથે જોડેલા અક્ષરને અર્થ અવિનાશી ન કરતાં વણું કરવામાં આવ્યો છે. શબ્દના વ્યુત્પત્તિથી થતા મૂળ અર્થોને છેડીને રૂઢીથી થતાં અર્થોને આદર થતે આવ્યા છે. જેમકે પંકજ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ અર્થ કાદવમાંથી થવાવાળી વસ્તુ-દેડકાં, જો આદિ થાય છે, પણ રૂઢીથી પંકજ કમળને જ કહેવામાં આવે છે. વળી અંગજ એટલે શરીરમાંથી ઉત્પન્ન થતી જૂ કૃમિ, મેલ વિગેરે વસ્તુઓ હોય છે છતાં અંગજ શબદ પુત્ર અર્થમાં જ વપરાય છે. તેવી જ રીતે અક્ષર રાદને વ્યુત્પત્તિ અર્થ અવિનાશી હોવા છતાં રૂતીથી વર્ણ અર્થ કરીને તેને બીજા જ્ઞાનોની સાથે ન જોડતાં શ્રુતજ્ઞાનની સાથેજ જોડવામાં આવ્યો છે, કારણ કે સંભળાય અથવા સાંભળે તેને મૃત કહેવામાં આવે છે. તે વણેને આશ્રયીને છે. અને તેના દ્રવ્ય અને ભાવ એમ બે ભેદ પાડવામાં આવ્યા છે. દ્રશ્ય અક્ષરમાં સંજ્ઞા તથા વ્યંજનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. અને ભાવ અક્ષર લબ્ધિને કહેવામાં આવે છે. અર્થાત સત્તા એટલે સંકેત અનેક ભિન્ન ભિન્ન આકારવાળી લીધી અને વ્યંજન એટલે બોલાવવામાં આવતી અનેક પ્રકારની ભાષાએ કે, જે-દીવ જેમ અંધારામાં રહેલી વસ્તુ એને પ્રગટ કરે છે–જણાવે છે તેમ આકારાદિ તથા ઉકારાદિ વર્ણથી બનેલી ભાષાઓ નિકટમાં અથવા દૂર રહેલી વસ્તુઓને બોધ કરાવે છે. સંજ્ઞા(સંકેતથી અથવા તે યંજન(ઉચ્ચાર)થી આત્માને જે વર્ણ બોધ થાય છે તે લબ્ધિ અક્ષર કહેવાય છે માટે સંજ્ઞા અને વ્યંજન લબ્ધિરૂપ ભાવકૃતનાં કારણ હોવાથી દ્રષશ્રુત કહેવાય છે અને તેનાથી તે આત્માને ઘણું બધદ્વારા શ્રત ગ્રંથને અનુસરીને વસ્તુબોધ થાય છે તે ભાવકૃત કહેવાય છે. અર્થાત વાંચીને કે સાંભળીને વણેના સંકેતો તથા ઉચ્ચાર દ્વારા ભરતુઓને બંધ થાય છે. માટે જ લબ્ધિઅક્ષરરૂપ ભાવકૃત પાંચ ઇંદ્રિય તથા છઠ્ઠા મન