________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૨ જે ]
પંચસંગહપગરણનું પર્યાલચન.
૪૩
રાષ્ટ્રી) ભાષામાં પદ્યમાં કરાઈ છે. એમાં એકંદર ૯૯૩ ગાથા છે. પ્રારંભમાં વીર જિનેશ્વરને પ્રણામ કરાયો છે. પણ વૃત્તિવાળી આવૃતિ પ્રમાણે પહેલું ગોપયોગ-માર્ગશુદ્વાર ૩૩ મી ગાથાએ પૂર્ણ થાય છે. બીજું દ્વાર ૩૪ મી ગાયાથી (પત્ર ૧૩ આ ) શરૂ કરાઈ ૧૧૮ મી ગાથાએ (પત્ર ૩૩ આ) પૂર્ણ કરાયું છે. આ પૈકી ૧૧૭ મી ગાથાની વો પzવૃત્તિ( પત્ર ૩૨ આ-૩૩ અ)માં અવતરણરૂપે દસ પાઠય પડ્યા છે. ત્રીજા દ્વારને પ્રારંભ ૧૧૮ મી ગાયાથી કરાવે છે. આને લગતી ૧૬૯ મી ગયા પછી ક્રમાંક ૧૨, ૧૩ એમ આ કારની છેલી ગાથાને ક્રમાંક ૬૭ ને અપાય છે. આનું શું કારણ છે? એ વાત બાજુ ઉપર રાખતાં અને ચાલુ અંક પ્રમાણે વિચારતાં એમ કહી શકાય કે ગા. ૧૧૯-૧૮૫ પૂરતું ત્રીજું દ્વાર છે. ચોથા દ્વારમાં ૧-૨૩ ગાથા છે, અને પાંચમા દ્વારમાં ૧-૧૮૫ ગાયા છે. આમ પાંચ દ્વારમાં *અનુક્રમે ૩૩, ૮૫, ૬૭, ૨૪ અને ૧૮૫ ગાથા છે. એટલે કુલે ૩૯૩ ગાથા છે.
પત્ર ૧૦૯ આથી “કર્મ–પ્રકૃિત' નામનો અધિકાર શરૂ કરાયો છે, એની આઘ ગાથામાં મૃતધરોને પ્રણામ અને બંધન વગેરે કારણો કહેવાની પ્રતિજ્ઞા છે. બંધનકરણ (ગા. ૧-૧૧૨), સંક્રમ-કરણ (ગા. ૧–૧૧૯), ઉદ્દવર્તન-અપવર્તન-કરણ (ગા. ૧-૨), ઉદીરણ-કરણ (ગા. ૧-૮૯), ઉપશમના-કરણ (ગા. ૧-૯૪), અને દેશો પશમના (ગા. ૧-૭), ઉદીરણા-કરણ (ગા. ૧-૮૯), ઉપશમના-કરણ (ગા. ૧-૯૪), અને દેશપશમના (ગા. ૧-૦ ), તેમજ નિધતિ-નિકાચના-કરણ (ગા. ૧-૨) અને આઠે કરણ (ગા. ૧.) એમ આઠ કરોની કુલે ૪૪૪ ગાથાઓ છે.
પત્ર ૨૦૯ આથી સપ્તતિકા” નામના અધિકારને પ્રારંભ કરાવે છે. એની આદ્ય ગાથામાં એ ઉલ્લેખ છે કે મૂલ પ્રકૃતિઓનું અને ઉત્તર-અકૃતિઓનું સાદિ અને અનાદિ( તેમજ જીવ અને અધુવ)ની પ્રરૂપણાને લગતું બંધવિધાન કહ્યું. હવે સંવેધને લગતું બંધવિધાન અમે કહીએ છીએ. આ અધિકારને અંગે ૧૫૬ ગાથા છે.
આમ આ પંચસંગહના ત્રણ અધિકાર છેઃ પાંચ દ્વારના નિરૂપણરૂપ અધિકાર (ગા. ૧-૩૯૩), “ કર્મ–પ્રકૃતિ' અધિકાર ( ગા. ૧-૪૪૪) અને સપ્તતિકા-અધિકાર (ગા. ૫-૧૫૬ ). એકંદરે ગાયાની સંખ્યા ૯૯૩ છે.
અહીં કોઈ પ્રશ્ન ઉઠાવે કે પાંચ દ્વારા કહેવાની પ્રતિજ્ઞા કર્યા પછી ગ્રન્થકારે આઠ કરણ અધિકાર કેમ કહ્યો? તે આનો ઉત્તર આ અધિકારની આદ્ય ગાથામાં પ્રત્યકારે જાતે જ સૂચવે છે કે સંક્રમ-કરણને અતિદેશ પહેલાં અનેક સ્થળે ઉદયના અને સત્તાના નિરૂપણ પ્રસંગે કરાય છે એટલે જેનો નિર્દેશ હોય તેનું સ્વરૂપ વિચારવું ઘટે. આથી સંમ-કરણનું પ્રરૂપણ છે અને એના સાહચર્યથી અન્ય કારણોનું પ્રરૂપણ પણું સ્થાને છે.
* જૈન આત્માનંદ સભાવાળી આવૃત્તિમાં ૩૪, ૮૪, ૬૬, ૨૨ ને ૧૮૫ ગાથા (એકંદર ૩૯૧) ગાથા છે.
xો પણ ટીકા(પત્ર ૧૦૯)માં “સત્તા ” માટે “સ કર્મન’ શબ્દનો પ્રયોગ કરાય છે.
For Private And Personal Use Only
