Jain Dharm Prakash 1948 Pustak 064 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

ફૂલ
USFSFgi Bi, gિ: BHURUBHASH
દેહ–આત્મવાદ નો gggggggggggggggBURSE
લેખક:–શ્રીયુત જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી. જડ અથવા પુદગલમાંથી ચેતન્ય અથવા જીવ ઉદ્દભવે છે કે પુદ્ગલ અને ઇવ સ્વતંત્ર તો છે-આ તત્વજ્ઞાનમાં ચર્ચા જૂને સવાલ છે. પ્રત્યક્ષ રીતે જોતાં દેથી આભ ભિન્ન લેવામાં આવતી નથી. દેહ સાથે ચતના ઉત્પન્ન થાય છે, અને દેહનો વિલય થતાં ચેતના નષ્ટ થતી જોવામાં આવે છે. જે જ્ઞાનની ચર્ચા ગણધરોએ શ્રી મહાવીર ભગવાન સાથે કરેલ તેમાં પ્રથમ જ સવાલ ગૌતમ ગણધરે કરેલ કે–જીવ જેવી કે સ્વતંત્ર વસ્તુ છે ? દેહથી પ્રત્યક્ષ રીતે જીવ ભિન્ન જોવામાં આવતો નથી, અનુમાનથી પણ સિદ્ધ નથી અને આગમાં પરસ્પર વિરુદ્ધ વચનો છે, એટલે દેહથી જીવ ભિન્ન છે કે અભિન્ન તેને સંશય રહે છે. પહેલા ગણધરવાદમાં આ સવાલ તેના બધા સ્વરૂપમાં શ્રી જિનભદ્રગgિ ક્ષમાશ્રમ વિશેષાવથકમાં ચર્ચા લ છે અને પ્રત્યક્ષ અનુમાન અને આ પ્રમાણે થી જીવનું સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ સાબિત કરેલ છે. ત્રીજા ગણધરવાદમાં આ સવાલ બીજી રીતે ચર્ચવામાં આવ્યા છે. જીવન્ત શરીર( Living organism )માં દેહથી જીવ ભિન્ન છે કે શરીર જ જીવ છે એ સંશય ઊભું કરવામાં આવ્યો છે.
તષીય તરીતિ રંણો–તે જ વસ્તુ જીવ છે અને તે જ શરીર છે. પહેલા ગણધરવાદની ચર્ચામાં અને ત્રીજા ગણધરવાદની ચર્ચામાં ભેદ એટલો છે કેપહેલામાં મુખ્ય ચર્ચા પુદ્ગલથી જીવ જેવું ભિન્ન સ્વતંત્ર તત્વ છે કે નહિ તેને અંગે છે. ત્રીજા ગણધરવાદમાં જીવન્ત-સચિત્ત દેડનું બંધારણ જે પ્રત્યક્ષ દેખાય છે તે શરીરબંધારણને ચર્ચાને મુખ્ય વિષય કરી, આવા શરીરમાં જે ચેતનાદિ ગુણ જવામાં આવે છે તે ગુણે પોગલિક દેહના છે–પિદુગલિક દેહમાંથી ઉદ્દભવેલા છે કે જીવ જેવા બીજા કારણથી ઉત્પન્ન થયેલા છે તેને અંગે છે. દેહમાં ચેતના દેખાય છે, ચેતનાનો આધાર પંચમહાભૂતનું બનેલ શરીર છે, કે મહાભૂતથી વ્યતિરિત જીવ જે પદાર્થ ચેતનાનો આધાર છે.
આ સવાલ આધુનિક માનસશાસ્ત્રીઓ( Psychologists)એ પણ અવલોકન દ્વારા અને પ્રયોગથી નિહાળી ચર્ચેલ છે. તેઓએ એ મુદ્દો મૂક્યો છે કે-મન દેહનો ફક્ત એક અંશ છે કે મન દેહથી ભિન્ન છે. Is mind an aspect of the body, or distict from the body? અહીં મન-mind અર્થ ચેતનાદિ ગુણાનો આધાર સમજવાનું છે, અર્થાત મન શબ્દને જીવને પર્યાય ગણવાનો છે. જેના પરિભાષામાં જેને દ્રવ્યમન કહેવામાં આવે છે, તે અર્થ