Jain Dharm Prakash 1923 Pustak 039 Ank 02

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

વિચાર
અને અવલોકન
ન સુજવાથી જેઓ આખો વખત આળસમાં, નિંદમાં વાત કરવામાં, વેધ પાડવામાં, ટીકા કરવામાં ગાળે છે; જેઓ રાજખટપટ કે તિરરકારનાં વાદળો વરસાવવામાં, લાકડા લડાવવામાં કે અન્યને ભેગે પિતાને ઉત્કર્ષ સાધવામાં જીવનલક્ષ્ય દેરે છે. આવા આળસુ કે અપ્રશસ્ત પ્રવૃત્તિવાળાને આ વિચારણામાં સ્થાન નથી, સંસારના કીડાઓને આ ચર્ચા કરવાનો અધિકાર નથી અને આ ભવમાં મળેલા કે મેળવવા ધારેલા વૈભવસુખમાં ઇતિકતવ્યતા સમજનારને અત્ર કઈ પ્રકારને લાભ કે સ્થાન નથી.
પ્રથમ વિચાર તો એ પ્રાપ્ત થાય છે કે આ જીવનનું સાધ્ય શું? જ્યાંસુધી પ્રાણી સાધ્યનો નિર્ણય કરતા નથી ત્યાં સુધી તેના સર્વ પ્રયત્ન નકામાં થાય છે. વહાણનો માલમ ક્યાં જવું છે તેને નિર્ણય કરે છે, રેલવેમાં બેસનારે પિતાના અંતિમ સ્થાનની ટીકીટ ખરીદે છે, ગાડામાં બેસનાર ચોક્કસ રથળે પહોંચવાનું ભાડું ઠરાવે છે. આવી રીતે કેઈપણું પ્રવૃત્તિનો વિચાર કરીએ તો જણાશે કે દરેક પ્રાણી વ્યવહારદ્રષ્ટિએ કેઈપણ ક્રિયા કરે છે તેમાં તેની નજર અમુક ચોકકસ પરિણામ નપજાવવાની હોય છે. તે સાધ્ય પ્રાપ્ત કરવાનાં જે વ્ય સાધનો જે છે તે સાધ્ય પ્રાપ્ત કરે છે અથવા બીજા પ્રયત્ન કરીને–અવનવી પેજના કરીને પણ બની શકે ત્યાંસુધી તે મધ્ય પ્રાપ્ત કરવા પાછળ પડે છે. કોઈ પણ વ્યવહારૂ કાર્યના સંબંધમાં પણ વિચારણા કરવામાં આવશે તે આ નિયમ તત્ જળવાઈ રહે તે જણાશે અને તેટલા માટે વ્યવહારદક્ષ પુષે કહે છે કે “મૂર્ખ માણસ પણ પ્રજન વગર પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. વ્યવહારનો આ સાદો નિયમ છે, જાણીતા નિયમ છે, સમજીને અને મંદ મતિવાળાને પણ બહુધા એક સરખી રીતે લાગુ પડતા નિયમ છે. તદન અલહીન ગમાર કે ગાંડા માણસને બાદ કરતાં આ આબાદ લાગુ પડતો નિયમ આખા જીવનને લાગુ પડે છે કે નહિ ? તે હવે વિચારીએ.
આપણે જીવનની નાની નાની પ્રવૃત્તિઓ પણ પ્રયજન વગર કરતા નથી એમ લાગે છે અને સવારે ઉઠવા પછીના દરેક કાર્ય તપાસણું તે અંદરખાને તેમાં યોજના અને હેતુ આપણા વિચાર અને વ્યતા પ્રમાણે લખે છે કે અંતરે જણાશે. આવે સાદે નિયમ આખા જીવનને લાગુ પડે છે? આપણી નાની પ્રવૃત્તિઓમાં પ્રજન હોય છે તે આપણે આખા જીવનની પ્રવૃતિમાં કાંઈ પ્રજન, કાંઈ યેજના, કાંઈ સરખાઈ, કઈ સાધ્ય નિર્ણય, કાંઈ સાધ્ય સામિપ્ય, કાંઈ સાયપ્રાપ્તિના ઉપાયનું સંગઠન–આવું કાંઈ જણાય છે ? છે તે કેટલાને છે ?