________________
જન અને દયા,
સુખની આશાએ અથવા દેખાદેખીએ કયા પાળવામાં આવે તેને સ્વરૂપદયા કહે છે.”
કેટલાકને એમ સમજવામાં આવ્યું હોય છે કે–દયા પાળવાથી શરીરની તંદુરસ્તી જળવાય છે, શરીર મજબૂત થાય છે, આયુષ્ય લાંબુ થાય છે વિગેરે. આવી અપેક્ષા દયા પાળવામાં હોય તે તેને શાસ્ત્રકાર “સ્વરૂપદયા' કહે છે. એ કયા દેખાવ માત્ર છે. એને પરિણામે લોકોમાં પ્રતિષ્ઠા વધે છે, આબરૂ
એ છે.. કીતિ પ્રસરે છે. સભામાં અગ્રસ્થાન મળે છે, મોટા હોદાઓ સમાજમાં કે રાજ્યમાં મળે છે, શરીર તંદુરસ્ત રહે છે વિગેરે સાંસારિક લાભ અનેક પ્રકારના થાય છે, સંસારમાં આનંદથી રહેવાય છે, સંસારને વધારે ચોંટતા જવાય છે અને એથી સંસાર સારે છે, રહેવા લાયક છે, ભેગવવા યોગ્ય છે એવું પણ કઈ કઈવાર લાગી જાય છે; પણ ત્યાં સ્વરૂપદયાથી થતા ફળને છેડે આવે છે. આત્માના વિકાસને અંગે એ દયા કાંઈ પણ લાભ કરતી નથી. - આ જીવનને ઉદ્દેશ સંસારનાં ફળે ભેગવવાને તથા સંસારમાં રહી
ઇંદ્રિયોને તૃપ્ત કરવાને નથી, આનંદ મેજમજા ભેગવવામાં કર્તવ્યતા માનવાને નથી, લેકેના વખાણમાં જીવનફળ સમાવવાને નથી; આ જીવનની ફત્તેહ આત્માના વિકાસપર, એને માર્ગસન્મુખ લઈ આવવા પર, એને સંસારથી ઉંચે લઈ આવવાપર છે અને એ કાર્યમાં જેટલા પ્રયત્ન થઈ શકે તેટલે અંશે જીવન સફળ છે. જે અશુદ્ધ આદર્શ કે વિભાવરમણુતાને પરિણામે અંદર આશય સંસાર તરફ રહે, લકખ્યાતિ કે જનરંજનપર દેર બંધાઈ જવાની પ્રકૃતિ પડે તે આ ભવ લગભગ ફેગટ ફેરા જે થઈ પડે છે. આવા ઉદ્દેશથી પ્રેરાયલી દયને સ્વરૂપદયા કહેવામાં આવે છે. દયા પાળવાને પરિણામે આરોગ્ય વધે, આયુષ્ય વધે, માન પ્રતિષ્ઠા વધે એ તદ્દન જુદી વાત છે અને તેજ થવાના ઉદ્દેશથી દયા પાળવી એ જુદી વાત છે. વ્યવહારૂ કે આત્મિક સુંદર લાભ થ એ દયાનું અનિવાર્ય પરિણામ છે, પણ એવું પરિણામ લાવવાના ઉદ્દેશથી દયા પાળવી એ વસ્તસ્વરૂપનું અજ્ઞાન છે.
અમે જૈન છીએ માટે અમારે પાંજરાપોળ નિભાવવી જોઈએ, એવા એક વાક્યમાં ઘણું ભાવ રહે. જેન તરીકેના અભિમાનમાં સંસાર છે અને જેન તરીકેની ફરજના ખ્યાલમાં સંસારથી વિરકત ભાવ છે. પાંજરાપોળનું સુંદર કાર્ય સુંદર રીતે કરવાને પરિણામે લોકે વખાણ કરે એ એનું અનિવાર્ય પરિણામ છે અને તેવા વખાણ મેળવવાના ઈરાદાથી કાર્ય કરવું એ સંસાર છે–સ્વરૂપ દયા છે. કુમારપાળ રાજા જૈન હતા તે જાણે તેમ દયા પાળીએ તે રાજ્યમાં સારી નોકરી મળે, રાજા અવારનવાર માન આપે, એ ભાવ હોય અને દયા પળે તે તે સ્વરૂપ દયા છે અને દયા પાળવાના પરિણામે રાજા બોલાવીને
