________________
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. હિંસા ન હોય પણ દયા હોય અને આંતર આશય પણ શુદ્ધ હોય અને પરિણામ આત્મવિકાસ સન્મુખ હોય તેવાં કાર્યને પણ આ બંને પ્રકારની દયામાં સમા વેશ થતો નથી.' આ છેલી નજરે વિચારતાં આ બંને પ્રકારમાં કેટલાક કાર્યો બાકી રહી જાય છે અને તેટલે અંશે આ વિભાગ અને અપૂર્ણ લાગે છે.
આ અનુબંધ દયામાં એક ઘણે વિચારવા ગ્ય સવાલ ઉભો થતે લાગે છે. જંગલમાં સાધુ વિચરતા હોય, સામેથી સિંહ આવતું હોય, સાધુઓમાંથી એક ઘણા બળવાન હોય, સર્વે સાધુની રક્ષાને આધાર સિંહના નાશ૫ર લટકતે હેય, તે વખતે એ શક્તિવાનું સાધુ સર્વ સાધુને બચાવે કે જીવવધને વિચાર કરી સિંહને મારે નહિ? આ એક અપેક્ષાવાદને પ્રશ્ન છે. સાધુને વશવસા દયા પાળવી રહી એટલે મને જવાબમાં ઘણી મુશ્કેલી લાગે છે. એજ જાએ શ્રાવક હોય તે જવાબ ખુલે છે. એને પિતાના અને સાથેના બચાવ ખાતર સિંહને નાશ કરવો પડે તે મારા વિચાર પ્રમાણે એ કાર્ય અનુબંધ દયામાં આવી જાય. સાધુ પણ અપેક્ષાવાદના અધિકારી હોય તે બીજે રસ્તે ન લે એમ મને લાગે છે. એવી જ રીતે સર્પ ડસવા દે આવતું હોય તે વખતે ક માર્ગ લે ? એમાં સર્ષને ચાલ્યા જવા દે કે એવી વાતે કરવી નકામી છે. ચાલે ત્યાં સુધી તે કઈ જીવવધ કરેજ નહિ, પણ ભયંકર પરિસ્થિતિમાં એને હિંસક જીવને નાશ પિતાના કે પરના બચાવને અંગે કરવા પડે તે તેમાં મને અનુબંધ દયા લાગે છે. શાસ્ત્રમાં આ સવાલ પર ખુલાસા જરૂર હેવા જોઈએ તે રજુ થવા લાગ્યું છે. મેં આ પ્રશ્નોનો જવાબ મારી ધારણું પ્રમાણે લખ્યું છે.
ડાકટર ઓપરેશન કરે તેમાં કેાઈવાર મરણ પણ થઈ જાય, પણ તેમાં ડાકટરને ચશય દરદીને વ્યાધિથી મુક્ત કરાવવાનો હોય તે તે અનુબંધ દય છે. જજ પિતાની ફરજને અંગે કાયદાસર જુબાનીને પરિણામે ખુન કરનરને ફાંસીની સજા કરે તેમાં તેને આશય સમાજના જાનમાલની સલામતિને હાઈ તેને હિંસાનાં ફળ ચાખવા પડતા નથી, તે કાર્યનો સમાવેશ અનુબંધ દયામાં થાય છે. જૈન નજરે કદાચ આ વાત બંધબેસતી નહિ લાગે, લેક એજ જવાબ આપશે કે જજને હે લેજ નહિ, પરંતુ એ મૂળ પ્રશ્નને ઉડાવવાની વાત છે; સમાજમાં સર્વ પ્રાણ સરખા હોતા નથી, સમાજની સ્થિતિ હોય ત્યાં સુધી ન્યાયાસનની જરૂર છે અને તેથી સમાજના સ્વીકારેલા ધોરણ પ્રમાણે સજ કરવાની ફરજ છે અને ફરજને અંગે થતાં કાર્યમાં હિંસાનો આરોપ થાય તો આખી દયાની વ્યાખ્યા ઉથલાઈ જાય છે. આ સર્વ અપેક્ષાવાદના પ્રશ્નો છે. એવા
૧ અનુબંધ દયામાં એનો સમાવેશ થાય છે તે ત્રી
